Polish Dictionaries Research Articles

The Cognitive Picture of Samogitian in Lithuanian and Polish

In this paper, an attempt is made to reveal the cognitive picture of Samogitian in Lithuanian and Polish. The linguistic–cultural picture of Samogitian, encoded in Lithu­anian and Polish dictionaries and other written sources, is being reconstructed both from historical and contemporary perspectives. The authors aim to find answers to the question whether there are more similarities or differences of vision of this Lithuanian ethnic group in two different cultural–linguistic layers. In order to present the most thorough under­standing of how Samogitian is entrenched in language and culture, an analysis is made with the application of the Polish ethnolinguistic methodology, presented by prof. Jerzy Bartmiński. Resources used in this research include lexicographical and textual sources as well as data collected in the survey.The analysis shows that there are lots of similarities between the Lithuanian and Pol­ish visions of Samogitian. Hence, there is no reason to maintain that these two linguistic traditions represent distinct points of view or different profiles of the concept. There is an historical evidence supporting this statement. Polish sources reveal the vision of Samo­gitian and Samogitia as closely related to Poland. Samogitian is being perceived in it as honorable, full of patriotism, courtly ethos and loyalty to national traditions. Wefts of courtly ethos and loyalty to the nation culture and traditions are also found in Lithuanian sources; still, here they are a good starting point for a further discussion on historical, cultural, ideological and even biological determinants of a Samogitian’s character and identity. Lithuanian sources emphasize the viability of the concept, the intricacy of the vision of Samogitian, it’s transformations and ethnic consciousness, which are still alive. NATIONALITY and CHARACTER FEATURES constitute the core underlying structure upon which the cognitive picture of Samogitian is based. The development of the concept is hidden in contemporary realities, determined by a Samogitian’s everyday life and rela­tions with the representatives of other Lithuanian ethnic groups.

Glosa w rękopisie, edycji i słowniku — na przykładzie glos polskich z „Katalogu łacińskich rękopisów średniowiecznych Biblioteki Jagiellońskiej” wykorzystanych w „Słowniku staropolskim”

In the canon of the sources of the “Old Polish Dictionary” four types of studies on manuscripts with Polish glosses can be identified: (1) complete editions of texts with of highlighted Polish glosses, (2) thematic studies with excerpts from glossed texts, (3) editions of the “Polish glosses in ...” type containing fragments of Latin texts as contexts for the glosses and (4) library catalogs of manuscripts with lists of notes and Polish glosses without contexts. The article discusses how these editions were used in the “Old Polish Dictionary” and its “Supplement part I”. Analyzing Latin contexts, the authors of dictionary entries verified and supplemented readings given in these editions. The article shows how traces of such changes can be found in dictionary entries and explains how to interpret these inscriptions. Particular attention was paid to the “Catalogue of Latin Medieval Manuscripts of the Jagiellonian Library”, which served the “Old Polish Dictionary” editors as an indication which cards of the Latin manuscripts in the library collection they should excerpt Polish words from. Finally it is proposed, how to solve the problem of filling the material illustration of the “Old Polish Dictionary” in its planned electronic version with new, previously unnoticed or misread glosses, so that the information does not undergo further dispersion.

Słownik gramatyczny języka polskiego – wersja internetowa

In the paper we present a new online version of the Grammatical Dictionary of Polish. We focus on new features which have been introduced since the previous editions of the dictionary which were available as a desktop application. The most interesting changes include a full view of inflectional patterns together with their new systematization and significantly extended searching tools allowing to filter entries of the dictionary based on various criteria. Some practical examples of using these new features are presented.

Wiedza kulturowa a opis leksykograficzny w jednojęzycznym słowniku języka polskiego

Cultural Information Versus Lexicographic Description in a Monolingual Dictionary of PolishThe paper speculates whether the lexicographic description in a general dictionary of Polish should contain explicit information about cultural knowledge petrified in the language. The author believes that this kind of commentary is important from the point of view of mediation between generations and cultures, and it can help create an active dictionary. An analysis of words from various fields (Wielkanoc ‘Easter’, szlachta ‘nobility’, dzwony ‘bell-bottoms’, bezpieka ‘security services’, orzeł ‘eagle’, magiel ‘mangle’, trzepak ‘carpet hanger’, and others) illustrates and justifies this desideratum, assuming that cultural information will be only partially connected with the semantic description. Such information should be incorporated in different fields within the microstructure of an entry, including material illustration. For many units, the introduction of an explanation in an extrasemantic section “cultural knowledge and competence” can be used as an alternative or supplementary solution.

The Terminological Conundrum of Translation Studies. Toward a Polish Dictionary of Translation Terms

The Terminological Conundrum of Translation Studies. Toward a Polish Dictionary of Translation Terms

Integrating a rich external valency dictionary with an implemented XLE/LFG grammar

This paper shows how Walenty, a valency dictionary of Polish, was automatically converted in order to be used with an XLE/LFG grammar of Polish, discussing issues such as the grammatical function assignment under unlike category coordination and imposing constraints for lexicalised dependents.

Alternative Variants of the Type ‘Ambasadorzy // Ambasadorowie’ in the Contemporary Polish

Masculine personal nouns in plural nominative take on inflectional ending -owie, which is often alternative to the ending -y (more seldom -i and -e). Categorization of endings –owie // -y poses a lot of problems, as it is not influenced by morphological factors.40 pairs of alternative forms of the type astrolodzy // astrologowie; profesorzy // profesorowie; zegarmistrze // zegarmistrzowie, excerpted from a linguistic guidebook from the early 1960s, were subject to analysis. They were verified in terms of norm and frequency. The first verification was based on determinations contained in the Polish Academy of Science Great Normative Dictionary of Polish / Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN/, while National Corpus of Polish was the basis of the second one. Comparison of a linguistic norm from half a century ago and the contemporary one shows that not all variants considered correct 50 years ago are acceptable today. A quantitative analysis proves that the law of linguistic economy works in general, meaning that the shorter form prevails in terms of frequency (the number of syllables is the measure of length). The choice of the longer form (with ending -owie) is presumably motivated by euphonic, semantic and stylistic factors.

Archeologia świadomości językowej Polaków i Rosjan. Analiza porównawcza na materiałach polskiego i rosyjskiego słownika asocjacyjnego

The article presents a comparative analysis of selected linguistic material in Polish and Russian associative dictionaries. A detailed description is offered of the core of Polish and Russian linguistic awareness, i.e. with respect to those units that enter into the greatest numbers of connections with other units of a given associative network, presented in the form of a reversed associative dictionary (from reaction to stimulus). The analysis leads to the conclusion that concepts seemingly identified as very close to each other on the semantic plane, functioning in Polish and Russian, are often characterised by significant semantic differences. The differences are especially clear in associative networks of names for emotions, values, and human actions. The young people from Poland and Russia taking part in the study differ significantly in their judgements of what and to what extent they consider good or bad, great or inconspicuous, active or passive. Young Poles have a stronger tendency to view and evaluate the world through the prism of hedonistic values. Their accounts more rarely contain characteristics related to lives of communities (in this context an important position is occupied only by the close ones). The linguistically shaped world of young Russians is different: the central position there is taken by associative networks where the dominant characteristics relate to communities, collective work, and the need for material and financial security.

Terminy: piorun, błyskawica, grzmot a problemy translatorskie ze starożytnymi pismami łacińskimi, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii religijno-prawnych (wybrane przykłady)

<p>Tłumacze autorów łacińskich z przełomu I w. p.n.e. i I w. mieli i nadal mogą mieć trudności w prawidłowym przekładzie terminów<strong>: </strong>piorun, błyskawica, grzmot. Może być to spowodowane zarówno brakiem jednoznacznej definicji w literaturze przedmiotu (S. Chromow, 1969, A. Woś 1996, T. Niedźwiedź 2003), w słownikach języka polskiego (M. S. Linde, W. Doroszewski, S. Dubiński), etymologicznych (W. Boryś, A. Brückner) oraz wyrazów bliskoznacznych (A. S.Krasiński, S. Skorupka) i frazeologicznym (S. Skorupka), jak i niebudzącej wątpliwości translacji tych wyrazów w słownikach łacińsko-polskich (M. Plezia, J. Korpanty, J. Sondel). Problem pogłębia słowo „grom”, które w różnych opracowaniach i słownikach może być synonimem pioruna lub grzmotu.</p><p>Jednakże poprawny przekład tych trzech terminów meteorologicznych jest ważny kiedy zajmujemy się starożytnym Rzymem i jego recepcją. Gdyż w tym okresie piorun, błyskawica, grzmot często pojawiały się w utworach autorów łacińskich nie tylko przy opisie przyrody, ale również w kontekście religijnym. Odgrywały one bowiem ważną rolę we wróżbiarstwie, które było nieodłącznym elementem wierzeń. Brano także pod uwagę przede wszystkim to, co augurowie mogli zobaczyć, a nie tylko usłyszeć i dlatego uważa się, z tego właśnie powodu kapłani w czasie składania ofiar mieli zakryte głowy. Wróżby z kolei ściśle wiązały się również z szeroko rozumianym życiem politycznym. Należy pamiętać, że wszyscy byli zobowiązani do wykonywania ściśle określonych form kultu, niedopatrzenie czy zaniechanie miało swoje konsekwencje religijne oraz prawne. Nadrzędną zasadę przy komicjach podał Cyceron, brzmiała ona: „Iove tonante, fulgurante comitia populi nefas” („Kiedy Jowisz grzmi i ciska pioruny (a może jak chce Rykaczewski „błyska”), nie godzi się odbywać zgromadzeń ludowych” – w przekładzie Kornatowskiego). A jedną z najstarszym form wróżbiarstwa były auspicia ex caelo, które polegały na obserwacji takich zjawisk jak wyładowania atmosferyczne.</p><p>Dotychczasowe publikacje z przedmiotu skupiały się głównie na omówieniu znaczenia tych zjawisk lub innych znaków wróżebnych w różnych kontekstach (m.in. T. Zieliński M. Jaczynowska, J. Linderski, H. Kowalski) jednak nie zajmowały się szczegółowo omawianym problemem. Zatem celem pracy było przeczytanie trzech słowników łacińsko-polskich i znalezienie wyrazów łacińskich tłumaczonych na język polski jako: piorun, błyskawica, grzmot i grom. Następnie zestawiono je i do większości z nich dołączono przykłady ze źródeł. Słów takich jest ponad 70. Ponadto poddano analizie również niektóre fragmenty z pism, które nastręczają trudności przy tłumaczeniu (m.in. z Cycerona, Lukrecjusza i Wergiliusza).</p>Z rozważań nad problemem wysunięto następujące wnioski: jeżeli przekładany wyraz ma wiele znaczeń a zależy nam na zachowaniu rymów należałoby zrobić przypis jaki termin meteorologiczny mamy na myśli, szczególnie w przypadku kiedy użyjemy słowa „grom”. Ponadto wskazane jest wzięcie pod uwagę naukową definicję danego wyrazu.

W sprawie najdawniejszych zapożyczeń wschodniosłowiańskich w języku polskim

Regarding the earliest East Slavic borrowings in Polish
 In 1963, Stanisław Urbańczyk attempted to investigate the problem of the earliest East Slavic borrowings in Polish. He presented a list of Old Polish imports from the East Slavic languages comprising 150 lexical units. Fifty years later, Wiesław Witkowski, another Slavicist from Cracow, extended the list of East Slavic borrowings included in Słownik Staropolski (‘Old Polish Dictionary’) to 199 units. The goal of the present paper is to partially verify the standpoints of the two researchers. Perforce, it is limited to those words which arrived in the East Slavic territory from the broadly understood East, i.e. from the Turkic, Mongolic, and Finno-Ugric languages. The results of this verification are as follows. Out of 32 analysed lexical units (not including the word denka), 22 can probably be considered East Slavic borrowings in Old Polish: ataman, bachmat, bezmian, bisior, bojar, bojarzyn, bołki, bułatowy, czobot, czobotnik, derka, kalannik || kalennik, kalanny || kalenny, kalaństwo, kaleta || kaletka, kitajka, kitajczany, kiwior, korczak || korczag, korczakowy, mohorycz, mohorycznik, opończa, roztruchan, sorok, telega, teleżny, tołmacz, torłop, tybinki || ciebienki. The same is not true for the following words: hazuka || azuka, jarmułka || jermułka, karbus, orkisz, serpanek || serpanka, tarchun || torchun. In four cases (the words badawia, basałyk, kolimaga, orda, ordyniec || hordyniec) a definite acceptance of East Slavic mediation appears to be impossible at the current stage of research.

O liczyć się z każdym groszem w kontekście problemu wyróżniania jednostek leksykalnych

On liczyć się z każdym groszem ‘to count every penny’ in the context of limiting lexical units
 The article discusses the status of the string liczyć się z każdym groszem ‘to spend money carefully, to count every penny’, lit. ‘to reckon with every penny’. The authors quote numerous instances from the Polish corpus, and claim that the formal and functional features of this expression indicate that its status is different from what can be gathered from dictionaries of Polish where it is treated as a variant of the multiword expression liczyć się z groszem. Opposing this claim, we indicate another meaning of the linguistic unit liczyć się z czymś, one not noted in dictionaries: ‘to dispose of something carefully’; accordingly, the strings liczyć się z groszem and liczyć się z każdym groszem are treated as instantiations of this unit.

Systematyzacja wzorów fleksyjnych dla „Słownika gramatycznego języka polskiego”

The purpose of the Grammatical Dictionary of Polish (sgjp.pl) in regard to inflection is to work out exact paradigms of all inflected lexemes of modern written Polish. These have been established for the most part in the previous versions of the Dictionary. The aim of the online edition of the Dictionary, its latest iteration, was to set up clear and easy-to-understand symbols for the inflectional patterns. Laying the groundwork, we analyzed a number of regularly contrasted written forms, which we then grouped into lexemes. A wordform consists of a core, common to all wordforms belonging to a lexeme, and an end (these parts are fixed graphically and do not correspond to traditional terms: stem and ending). Lexemes are grouped into classes (these correspond roughly to traditional parts of speech). Lexemes in a class share similarities in their inflection, and thus paradigms. Classes are categorized into inflectional patterns. Lexemes categorized under the same inflectional pattern have identical end in all wordforms. There are 6 general types of inflectional patterns: nominal, pronominal, adjectival, numeral, verbal and prepositional. Each inflectional pattern has its unique symbol. Each symbol consists of three parts. The first part is a letter, which denotes the general type of the inflectional pattern. The second part of the symbol is a sub-type of an inflectional pattern. The third part of a symbol shows alternations and non-standard phenomena in the paradigm of a given lexeme.

Słowniki przed sądem

Dictionaries on trial. Use of lexicographic works in court judgements
 The paper discusses the issue of the use of lexicographic works in the process of linguistic interpretation, which causes multiple problems in the judicial practice. Omitting positive examples, we show judgements in which the decision can be considered argumentatively unsatisfactory in the area of linguistic interpretation. We hope that the presented material will help linguists and authors of Polish dictionaries better understand how their work is utilized by other users of Polish. Simultaneously, we indicate moments where judicial errors result not only from lack of knowledge or negligence on the part of the interpreters, but also from defects and inconsistencies in the results of linguistic work (e.g. from inadequate definitions or insufficient contrast between definitions of related lexemes), and insufficient familiarization of the extra-linguistic milieu with methodologically newer dictionaries and language corpora.

Learner features in a new corpus-based Swahili dictionary

As far as traditionally published Swahili language dictionaries are concerned, throughout the long history of Swahili lexicography, most new dictionaries were based on their predecessors. Thus far the only innovative traditionally printed corpus-based dictionary has been published by Finnish scholars (Abdulla et al. 2002). This dictionary takes advantage of the Helsinki Corpus of Swahili (HCS 2004) and was an inspiration for the new Swahili–Polish dictionary project described in this paper. The Swahili–Polish language pair, which without doubt can be called less resourced , does not have many lexicographical antecedents on which a new dictionary could be based. Therefore, the new dictionary relies on data from the Swahili corpus. In this paper, we present a new, corpus-based Swahili–Polish dictionary that has been published online and printed. The paper introduces the resources used to build the dictionary, its learner-oriented features and grammatical assumptions, with a focus on the idea of the visualisation of derivational hierarchies.

Terminologia onomastyczna w tradycji badawczej i praktyce normalizacyjnej

The paper points out the role of terms in academic activity, particularly in onomastics. A survey of onomastic terms present in Polish dictionaries of linguistic terminology and onomastic encyclopaedias has been made. The need has been stressed to follow the rules of terminography in every dictionary of terms. Some normative terms, such as official name, dialectal name, minority name, have been suggested to be included as additional entries in glossaries of onomastic terms.

Komunikowanie i wyrażanie emocji w tekstach średniowiecznych na podstawie Słownika pojęciowego języka staropolskiego

The linguistic ways of presenting emotions such as communicating and expressing emotions in Polish medieval texts have not been the subject of linguistic analysis. The majority of the oldest linguistic relics are mostly the texts published both in transliterated and transcribed versions and may constitute a basis for large-scale research of vocabulary. S l ownik staropolski 1953–2002 ( The Dictionary of Old Polish 1953–2002) and resulting The Conceptual Dictionary of Old Polish are a valuable help in the analysis of presenting emotions in medieval texts. The article presents the categories of concepts in The Conceptual Dictionary of Old Polish that concern emotions. The autosemantic continuous and discontinuous units are assigned to 26 conceptual categories concerning emotions. The contents of the category shame from The Conceptual Dictionary of Old Polish are described in order to show the way of presenting data. The general principles of the comprehensive study on communicating and expressing emotions in Polish medieval texts have been formulated.

Synonimia w polskiej terminologii medycznej przełomu XIX i XX wieku. Rekonesans

Synonyms in Polish medical terminology at the turn of the 20th century. ReconnaissanceThe paper concerns the phenomenon of synonyms in the medical terminology. On the basis of Słownik terminologii lekarskiej polskiej (Dictionary of Polish Medical Terminology, 1881) and Słownik lekarski polski (Polish Dictionary of Medicine, 1905) the author examines (in terms of a structure, origin and chronology) 88 series of synonyms (regarding illnesses) present in both dictionaries. From the examination it results that during a conscious tiding up and shaping of Polish medical terminology it was impossible to eliminate synonyms, a phenomenon undesired in every terminology. Admittedly, in the Słownik lekarski polski (Polish Dictionary of Medicine, 1905) one may observe a tendency to reduce on the number of synonyms in the series of synonyms and the general number of the series, however, scale of this phenomena is still significant. Even if, till the half of twentieth century, nearly half of series of synonyms did not survive, as it is proven by researches conducted by K. Musiołek-Choinski, phenomena of synonyms could not be eliminated. The old series of synonyms are replaced by new ones, and this situation is greatly affected by English vocabulary.

Sposoby nazywania przedmiotu jako narzędzie profilowania jego wyobrażenia bazowego. Na przykładzie polskich nazw śniegu

<p>Autorka przyjmuje definicję profilowania pojęć zaproponowaną przez Jerzego Bartmińskiego i Stanisławę Niebrzegowską-Bartmińską i sprawdza, w jakim stopniu za narzędzie profilowania bazowego wyobrażenia śniegu można uznać nazwy przedmiotu. Podstawą materiałową dla analiz są nazwy śniegu notowane w słownikach polszczyzny ogólnej, we współczesnych publikacjach specjalistycznych z zakresu meteorologii, inżynierii pogodowej, krystalografii, komunikacji, sportów zimowych, a także utrwalone w gwarach ludowych. Autorka ustaliła, że na bazowe wyobrażenie śniegu składają się cechy fizykalne. Nazwa podstawowa (śnieg) utrwala podobieństwo tego zimowego opadu do deszczu. Nazwy naukowe odwołują się do obiektywnych cech śniegu, są precyzyjne i systemowe; specjaliści-praktycy (drogowcy, narciarze, myśliwi) także postrzegają go w kategoriach obiektywnych, ale reprezentują podejście funkcjonalne – eksponują w nazwach śniegu określone sposoby postępowania z nim. Nazwy potoczne mają motywację obiektywną i subiektywną – na zasadzie analogii nawiązują do znanych obiektów (puch, krupy, kasza). Nazwy ludowe są subiektywne – wpisują się w system wierzeń i funkcjonują w ramach określonej mitologicznej wizji świata. Nazwa, by mogła być uznana za narzędzie profilowania, powinna być oparta na subiektywnym doświadczeniu podmiotu, co szczególnie wyraźnie ujawniają synonimy.</p>

Kondolencje w polszczyźnie. Definicja – kontekst pragmatyczny – wzorzec gatunkowy

<p>Autorka omawia funkcjonowanie leksemu kondolencje w polszczyźnie, a także kondolencje jako akt mowy oraz gatunek tekstu. W pierwszej części artykułu przeanalizowano sposób definiowania leksemu kondolencje w słownikach języka polskiego. Wydobyto schemat definiowania (zwykle poprzez wykorzystanie znaczenia łac. con ‘współ’) oraz pojawienie się w nowszych słownikach kolejnego znaczenia – ‘wyrażanie ubolewania, żalu’. Obserwacje rozszerzono również o informacje pragmatyczne, czyli analizę kondolencji jako grzecznościowego aktu mowy. Jako prototypowy kontekst użycia wskazano sytuacje po stracie bliskiej osoby. Ostatnia cześć tekstu dotyczy przemian wzorca gatunkowego kondolencji ze szczególnym uwzględnieniem zmian w zakresie form pisemnych. Wykorzystano tutaj porady zawarte w podręcznikach stylistycznych z XIX, XX i XXI w. Pokazano, jak rozwój nowych form przekazu wpłynął na formę oraz treść kondolencji.</p>

Przepowiednia w historii języka polskiego

<p>W artykule poddano analizie nazwy przepowiedni oraz osób umiejących przewidzieć przeszłość, funkcjonujące w polszczyźnie w okresie od XV do początków XX wieku. Zgromadzony ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych</p><p>materiał uporządkowany został w nawiązaniu do obrazów, które były podstawa dla generowania jednostek leksykalnych. Okazało się, że nazwy te oscylowały wokół sześciu pól: 1. Rzucanie losów; 2. Przepowiednie dyktowane przez podświadomość wróżącego; 3. Przepowiednie oparte na doznaniach wzrokowych; 4. Przepowiednie oparte na nazwie aktu mowy; 5. Przepowiednie oparte na odczytywaniu przyszłości ze snów; 6. Nazwy szarlatanów. Przynależność poszczególnych jednostek do wydzielonych grup nigdy jednak nie była arbitralna.</p><p>Badania pokazały również, że pod koniec XVIII i na początku XX wieku notowanych jest coraz więcej nazw ekspresywnych. Przyczyna tego zjawiska jest zapewne rosnąca nieufność względem przepowiedni i zabobonów, obserwowana w całej osiemnastowiecznej Europie.</p><p>Metodą dominującą w niniejszym szkicu jest analiza kontekstów, w których występowały wyrazy należące do pola semantycznego PRZEPOWIEDNIA w historii języka polskiego. Na podstawie poświadczeń użycia danego wyrazu w słownikach rejestrujących polszczyznę dawną wnioskowano o jego wartości znaczeniowej w danym okresie.</p>