Dil ve kültür bağlamında mânilerde değerlerimiz üzerine bir inceleme

Abstract

Kültür, toplumun değerleri ile her zaman etkileşim hâlindedir, bu sayede canlılığını korur. Değerlerin yaşatılmasında sözlü kültürün payı oldukça önemlidir. Atasözlerimiz, ninnilerimiz, bilmecelerimiz, türkülerimiz, mânilerimiz, masallarımız vb. sözlü edebiyat ürünleri bu değerlerin aktarılmasında büyük rol oynar. Kültürümüzü tanımamızda, geliştirmemizde ve aktarmamızda bu edebî türlerin rolü vardır. Söyleyiş ustalığı ile dile getirilmiş olan mâniler türlü iletilerle de içerisinde Türklere özgü algılayış, inanış biçimlerini ve değerleri barındırmaktadır. Doldurma dizeler olarak adlandırılan ilk iki dizede bile mâniler hayat ile ilişkili ve iç içedir. Anonim halk edebiyatının bir ürünü olan mânilerin dil ve kültür bağlamında ilişkili olduğu değerler dünyasını ortaya koymayı amaçlayan bu araştırma betimsel niteliktedir. Veri toplama aracı olarak doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada mânilerin öncelikle sosyal değerler, dil ve kültürle ilişkisi açıklanmıştır. Değerlerin dildeki ifadelere nasıl yansıdığı üzerinde durulmuştur. Mânilerin edebiyatımızdaki yeri ve konularına göre tasnifleri belirtildikten sonra mâniler, taşıdıkları değerler bakımından incelenmiştir. Buna göre; mânilerin taşıdıkları kültür kodları bakımından da değerlerin aktarıcısı olduğu görülmüştür. Mânilerin; yâre (eşe) vefalılık, anne babaya saygı ve sevgi duymak, dürüstlük, helali bilme, haramlardan kaçınma, sabır, merhametli olma, aile birliğine önem verme (yalnızlığı sevmeme), nasihat verme, gıybetin yerilmesi, açık sözlülük, fedakârlık, hile ve yalanı kınama, olumlu düşünme (ümitvar olma), yardımseverlik, dünyanın geçiciliği, hayır ve duada bulunmak, tatlı dillilik, güler yüzlülük, son gülenin iyi gülmesi, cimriliğin yerilmesi, iffeti koruma değerlerini özlü bir şekilde dile getirdikleri belirlenmiştir.