Constants and Variables in the Reconstruction Process of National History: Mutual Analysis of Ottoman Image in pre and post-independence Period of Azerbaijan History (within the framework of history textbooks)

Abstract

Tarih yazıcılığının gelişimini önemli ölçüde etkileyen alanlardan biri olarak millî tarih yazıcılığı ulusların siyasal, sosyal ve kültürel hayatının önemli olaylarının kayda alınmasının ötesinde, özellikle son iki yüzyılda siyasal varoluşun ve kültürel kimlik oluşturmanın en etkin aracı olmuştur. Azerbaycan’da milli tarih yazıcılığı son yüzyılda ideolojik, politik ve kültürel değerleri bir-birinden farklı Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920), Azerbaycan Sovyet Sosyalist Respublikası (1920-1991) ve Azerbaycan Respublikası (1991- ) dönemlerini yaşamıştır. Azerbaycan’ın 71 senelik sovyet ve 25 yıllık bağımsızlık dönemi araştırmanın dönemsel sınırlarını oluşturacaktır. Bütün uluslar gibi Azerbaycan Türkleri’nin de tarihi diğer uluslarla askeri, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel etkileşime bağlı olarak gelişmiştir. Bu bağlamda Azerbaycan’ın millî tarih yazıcılığı açısından Türkiye, diğer devletlerle kıyaslanamayacak kadar önemli tarihi figür olmuştur. Selçuklu ve Türkiye Cumhuriyeti gibi öncesi ve sonrası da önem arzetmekle birlikte, Osmanlı döneminde Türkiye, Azerbaycan tarihinin bizzat içinde rol almıştır. Araştırmanın başlıca amacı Azerbaycan tarihçiliğinde Osmanlı imajının tespit edilerek millî tarih yazıcılığında dönemlerarası süreklilik ve değişikliğin karşılıklı analiz edilmesidir. Gerek sovyet, gerekse bağımsızlık dönemi Azerbaycan’da okullarda Eğitim Bakanlığı’nca tek tip ve zorunlu olarak okutulan tarih ders kitapları araştırmanın başlıca kaynaklarını oluşturacaktır. Azerbaycan tarihçiliğinin bağımsızlık öncesi ve sonrası dönemlerinde Osmanlı algısı, bazen siyasi ve derslik yazarlarının kimliği gibi bireysel faktörlere bağlı olarak kendi içinde homojenlik arzetmediği için her dönemin kendi içindeki değişikliğin iz sürümü de sovyet ve post-sovyet dönemlerin farklı senelerinde yayınlanmış ders kitaplarından tespit edilecektir. Ders kitaplarının yanısıra, Azerbaycan tarihçiliğinin her iki dönemle ilgili belli-başlı eserlerinden bütünlüğün sağlanması ve karşılaştırma amacıyla yararlanılacaktır.