The Relationship between the Material Value Perceptions of Imam Hatip Secondary School Students and Their Perceptions of Social Responsibility

Abstract

Bu araştırmanın amacı, İmam Hatip Ortaokullarında (İHO) okuyan öğrencilerin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algıları arasındaki ilişkiyi tespit etmektir. Küreselleşmenin de etkisiyle maddi değerlere verilen ehemmiyetin arttığı günümüzde, bireylerden yalnızca kişisel sorumluluklarını yerine getirmeleri değil, “diğer insanların huzuru ve tüm dünyanın faydası için yapılan işler” şeklinde tanımlanan sosyal sorumluluğa sahip olmaları da beklenmektedir. Bireylerin sorumluluk bilincini ve diğer değerleri kazanmasında, aileden sonra en etkili müesseselerin başında eğitim kurumu olan okullar gelmektedir. Değerler eğitimine ders içeriklerinde ve ders dışı etkinliklerde ağırlıklı olarak yer verilen İHO’da okuyan öğrencilerin maddi değerlere yönelik eğilimlerinin ve sosyal sorumluluk algılarının belirlenmesi, değerlerin aktarılmasında okulların rolünün tespiti açısından önemli görülmektedir. Araştırma 2020 yılında, İstanbul’daki 11 İHO’da okuyan 733 öğrencinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada İHO öğrencilerinin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algıları arasındaki ilişkinin yönünün ve düzeyinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca öğrencilerin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algılarının çeşitli değişkenlere (cinsiyet, sınıf düzeyi, ailenin gelir düzeyi, teknolojik araçlara sahip olma durumu, ülkedeki/dünyadaki gelişmeleri takip etme durumu, yardım faaliyeti/sosyal sorumluluk projesine katılma durumu) göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Nicel yöntemle yapılan araştırmada Opree ve arkadaşları tarafından 2011 yılında geliştirilen, Ahmet Akın ve arkadaşları tarafından 2013 yılında Türkçe’ye uyarlaması yapılan “Maddi Değerler Ölçeği” ile Önder Eryılmaz ve Handan Deveci tarafından 2019 yılında geliştirilen “Sosyal Sorumluluk Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, öğrencilerin sosyal sorumluluk algıları ile maddi değer algıları arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu, diğer bir ifadeyle öğrencilerin maddi değer algıları azaldıkça sosyal sorumluluk algılarının arttığı tespit edilmiştir. Bu sonuca göre; maddi değer algısı yüksek olan bireylerin daha bencil, topluma uyum sağlamaktan ve birlikte hareket etmekten uzak, sosyal-çevresel duyarlılıklarının ve iyilik davranışlarının daha az olduğu ve bunun sonucunda sosyal sorumluluk algılarının daha düşük olduğu söylenebilir. Sınıf düzeyi değişkeninin İHO öğrencilerinin maddi değer algılarında anlamlı bir farklılığa sebep olduğu, 8.sınıf öğrencilerinin maddi değerlere ilişkin algılarının diğer sınıflara göre düşük olduğu tespit edilmiştir. Araştırmada sınıf seviyesi yükseldikçe maddi değer algısının düşmesinin İHO'daki eğitim, okul iklimi, kültürü ve ortamının bir sonucu olduğu söylenebilir. Sınıf düzeyi değişkeninin İHO öğrencilerinin sosyal sorumluluk algılarında anlamlı bir farklılık yarattığı, 5.sınıf öğrencilerinin “yardımseverlik, birlikte hareket etme ve çevre duyarlılığı” boyutlarını diğer sınıflara göre daha yüksek puanla değerlendirdikleri belirlenmiştir. Ayrıca sınıf seviyesi yükseldikçe öğrencilerin sosyal sorumluluk algılarının anlamlı düzeyde azaldığı tespit edilmiştir. Cinsiyet değişkeninin öğrencilerin maddi değer algılarında anlamlı farklılığa sebep olmadığı, sosyal sorumluluk algılarında ise anlamlı farklılığa sebep olduğu tespit edilmiştir. Erkek öğrencilerin sosyal sorumluluk ölçeğinin “birlikte hareket etme” boyutunu kızlardan daha yüksek puanla değerlendirdikleri belirlenmiştir. Maddi gelir değişkeninin öğrencilerin maddi değer ve sosyal sorumluluk algılarını etkilemediği tespit edilmiştir. Ayrıca araştırmada, daha az teknolojik araçlara sahip olmanın, ülke/dünya gündemini takip etmenin ve yardım faaliyeti/sosyal sorumluluk projesine katılmanın öğrencilerin maddi değer algılarını azalttığı ve sosyal sorumluluk algılarını arttırdığı ortaya çıkmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre şu önerilerde bulunabilir. Bir yardım faaliyeti/sosyal sorumluluk projesinde yer almanın öğrencilerin maddi değer algılarını azalttığı ve sosyal sorumluluk algılarını yükselttiği göz önünde bulundurularak, okullarda bu kapsamda etkinlikler ve projeler uygulanabilir. Teknolojik aletlere sahip olmanın öğrencilerin maddi değer algılarını yükselttiği ve sosyal sorumluluk algılarını düşürdüğü dikkate alınarak, hem öğrencilere hem de öğretmen ve velilere medya okuryazarlığı ile ilgili seminer ve konferanslar yapılabilir. Ülke/dünya gündemini takip etmenin öğrencilerin sosyal sorumluluk algılarını yükselttiği göz önünde bulundurularak, öğrencilerin toplumsal olaylara ve gelişmelere karşı farkındalığını arttıracak seminerler, geziler, yarışmalar vb. organize edilebilir. Bu araştırmanın benzeri diğer okullarda ve diğer bölgelerde uygulanabilir. Bu araştırmada ortaya çıkan bazı sonuçların (teknolojik aletlere sahip olma durumunun veya sınıf düzeyinin artmasının sosyal sorumluluk algısını anlamlı düzeyde düşürmesi gibi) sebeplerinin tespit edilebilmesi için benzer çalışmalar nitel yöntemle yapılabilir.