Belarusian Language Research Articles

Нaціональне питання в Польщі: за матеріалами опитування варшавського часопису “Kurjer Polski” 1924 р.

Нaціональне питання в Польщі: за матеріалами опитування варшавського часопису “Kurjer Polski” 1924 р.

Сотрудничество двух Институтов в изучении гуманитарных взаимосвязей народов Союзного государства в XIX и XX вв.

In an interview with the magazine “Two centuries of the Russian classics” director of the branch of the Institute of Literary Criticism of Janka Kupala of the Center for the Study of Belarusian Culture, Language and Literature of National Academy of Sciences of Belarus Ivan Vasilyevich Saverchenko talks about the ongoing cooperation of his Institute with the IWL RAS since 2015, connected with the study of literary and cultural relationships between Russians and Belarusians in the 19th and 20th centuries. Ivan Saverchenko shows the uniqueness of the project, which, on the basis of archival and rare materials introduced into scientific circulation for the first time, makes it possible to recreate the entire historical panorama of national interconnections in its original form. In the interview, it is reported about the funds and archives investigated by scientists, about unique documents found in the process of work, about the personalities of writers, cultural and public figures, whose work was of great importance for the creative interaction of Russian and Belarusian peoples. Particular attention is paid to the presentation of joint collective monographs, scientific articles based on research materials, international scientific forums, conferences, round tables and scientific and practical seminars.

Semantyka ZDROWIA w języku białoruskim: analiza danych systemowych

The article presents a fragment of the reconstruction of the image of HEALTH in the modern Belarusian language. It is planned to identify the maximum complex of meanings of the concept of HEALTH using the cognitive definition developed by Jerzy Bartminski. The integral cognitive definition arises on the basis of the analysis of three types of data: systemic (lexicographic), empirical (obtained by survey) and textual. This publication contains the results of the analysis of the system data. The author uses obtainable lexicographic works from the field of Belarusian linguistics. Explanatory dictionaries in the meaning of HEALTH pri¬marily emphasize the physical state of the body, the mental state appears in examples, it can be deduced from them but it is absent in the definition. In lexicographic publications, other nuances of the meaning of the word also appear, for example, ‘healthy’ as ‘big, strong, sturdy’. However, etymological studies unambiguously show that the adjective ‘healthy’ originally meant 'tree’, 'good, healthy as a tree'. Etymologists convince us that initially the word characterized the tree as 'strong, hardy, not sick, healthy’, later it expanded its meaning to humans and animals. As follows from the proverbs and beliefs of Belarusians, health is a gift from God – it can be both good and weak, only in modern lexicographic data it is possible to find examples of human actions aimed at securing a good state of health, e. g. physical culture, a sober lifestyle, etc.

Аб магчымым уплыве грэцкай мовы на развіццё дзеепрыметнікаў залежнага стану цяперашняга часу ў славянскіх мовах

The passive participles of the present tense have been actively used only in Russian out of all Slavic languages since the 19th century and are a grammatical category that is not accepted by all native speakers of the standard Belarusian language as a normative one. During the development of Slavic languages, it has been experiencing two opposite tendencies: decline and revival. The article examines extralinguistic and intralinguistic factors that could have influenced the development of this verb form in a number of Slavic languages. According to the author, the bilingual Slavic-Greek consciousness of the creators of Slavic writing could have influenced the strengthening of these forms in the Russian language. The article analyzes possible connections of the Slavic participles of the present tense with the medial and passive participles of the Greek language in the light of their common origin from the Indo-European participle, as well as the process of development of participles during the restructuring of the voice category and in connection with the development of the aspect category.

Language as a phenomenon: Belarusian language in the context of diglossia

It is possible to talk about language from the point of view of a linguist, but language is also a sociocultural phenomenon, and its development takes place in a social and political context. This, of course, applies to any of the languages, however, in relation to the Belarusian language it acquires many specific aspects. First of all, this concerns the situation of bilingualism (and bilingualism as closely related), within which, under the influence of socio-political factors, languages acquire unequal status, as a result of which their hierarchy is built. The historical development of the Belarusian language (in its contextual relationship with Russian) demonstrates serious deformations that it had to endure in the course of its evolution.

Lexical Parallels in Smolensk and Vitebsk Dialects (Non-Derived Vocabulary)

Close interaction of Smolensk dialects with borderline Vitebsk and Mogilev ones is caused, on the one hand, by the common historical processes of the region, on the other hand, it is determined by the similarity of the cultural heritage
 of the Russian-Belarusian borderland. Throughout the Russian-Belarusian border, which runs through the territory of Smolensk region, there are a number of lexical formations that are a part of the existing language continuum that is of great interest to researchers from the standpoint of studying the existing dialect
 systems in synchrony and diachrony.
 It is expedient to oppose the existing dialect systems to the Russian and Belarusian standard languages in order to exclude possible facts of coincidence with a codified form from the description of the dialect language material. The found
 nouns with specific subject semantics are considered as lexical correspondences, i.e. regardless of the history of distribution or these units borrowing, from the standpoint of their synchronous existence in particular dialect systems.
 All dialect lexical correspondences can be divided into three groups, taking into account the similarity or degree of lexical meaning divergence. These
 groups are equivalent in different accounts and they correlate to each other on this criterion. This fact lets the study speaks in favor of the stability of the lexical meaning of non-derived nouns with specific subject semantics so that these nouns exist as lexical parallels in Smolensk and Vitebsk dialects.

Polonizmy wśród białoruskich nazw procesów kognitywnych

<p>Badanie semantyki czasowników – nazw procesów kognitywnych – na materiale języka białoruskiego nie było dotychczas podejmowane. Jako specjalny podsystem leksykalno-semantyczny czasowniki w znaczeniu „procesy mentalne” na materiale innych języków również nie był wcześniej poddany badaniu. Aktualność tego artykułu wynika z braku kompleksowego opisu niniejszego zagadnienia leksykalno-semantycznego. Celem artykułu jest całościowy opis nazw procesów kognitywnych w języku białoruskim. Badaniu poddane zostały cechy semantyczne i składniowe każdego czasownika oraz rodzaje relacji między nimi. Zgodnie z czym definiowane są znaczenia leksykalne, typ każdego leksemu według rodzaju czynności; aktantnу typ czasownika oraz jego związki syntagmatyczne. W artykle zwraca się również uwagę, które czasowniki zapożyczono z języka polskiego i które przez jego pośrednictwo. Nazwy procesów kognitywnych zostały podzielone na kilka grup z semantyką ‘decydować, wnioskować’, ‘zgadnąć’, ‘zrozumieć’, ‘dowiedzieć się’, ‘zapamiętać’, ‘przypomnieć’. Spośród czterdziestu jednostek siedem zapożyczono z języka polskiego lub język polski pełnił rolę pośrednika w ich zapożyczeniu. W podgrupie semantycznej ‘decydować, wnioskować’ za pośrednictwem języka polskiego do białoruszczyzny zapożyczono leksemy <em>дэдукаваць</em><em>, </em><em>разважыць</em><em>, </em><em>размеркаваць</em><em>, </em><em>разрахаваць</em><em>. </em>Trzy kolejne polonizmy mają semantykę ‘zrozumieć’, ‘dowiedzieć się’. Z języka polskiego zapożyczono wyrazy <em>дапяць</em> i <em>распрацаваць</em>. Brus. <em>асэнсаваць</em><em> </em>ma korzenie łacińskie, ale do białoruszczyzny został zapożyczony przez polskie pośrednictwo. Wszystkie te leksemy, z wyjątkiem niedawnego zapożyczenia <em>дапяць</em>, były używane już w okresie starobiałoruskim. Są one przechodnie – taka sama rekcja była typowa dla tych czasowników w języku polskim. Czasownik <em>дапяць</em> używany jest bez obiektu lub ze zdaniem podrzędnym dopełnieniowym.</p>

Przerwanie czy przetrwanie (staro)białoruskiej tradycji piśmienniczej w XVIII wieku? Przyczynki do dyskusji nad rozwojem literackiego języka białoruskiego na materiale wydań bazyliańskich drukarni z Supraśla i Wilna

<p class="Domynie">W niniejszym artykule zaprezentowano elementy prostej mowy, ruskiej mowy XVIII wieku, świadectwem której są teksty o charakterze religijnym z tego okresu wydane w bazyliańskiej drukarni w Supraślu (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). Analiza języka tekstów supraskich została uzupełniona analizą tekstu, wydanego w drukarni zakonnej w Wilnie (Ecphonemata Liturgiey Greckiey 1671), w języku cerkiewnosłowiańskim, jednak z zastosowaniem czcionki łacińskiej. Ze względu na różnego rodzaju czynniki: polityczne czy stereotypy naukowe teksty o charakterze religijnym były pomijane w badaniach nad językiem (prostą mową, ruską mową) i piśmiennictwem białoruskim XVIII wieku. Zarejestrowane w nich cechy językowe świadczą o potrzebie rewizji upowszechnionego w latach 60. XX wieku przez wybitnych badaczy języka białoruskiego: Arkadzia Żurauskiego i Iwana Kramko i podtrzymanego przez innych badaczy, aksjomatu na temat zaniku języka starobiałoruskiego w XVIII wieku. Swoją tezę skonstruowali oni na podstawie analizy czynników: graficznego, gramatycznego, ortograficznego, leksykalnego oraz gatunkowego. Koronnym argumentem za zerwaną ciągłością tradycji było wyliczenie specyficznych cech piśmiennictwa starobiałoruskiego, nieobecnych we współczesnym literackim języku białoruskim. Zgodnie z danymi z analizowanych druków bazyliańskich należy mówić o ewolucyjności procesu rozwoju białoruskiego języka literackiego.</p>

Тranslacja elementów onomastycznych języków słowiańskich w języku białoruskim

<p>W artykule analizowane są sposoby transpozycji jednostek onomastycznych z języków słowiańskich do języka białoruskiego. Znaczenie<em> </em>takich badań jest związane z intensyfikacją problemów przeniesienia nazw własnych jednego języka za pomocą środków innego na tle współczesnego rozszerzenia procesów komunikacji kulturowej i ekonomicznej. Podczas pracy nad tematem autorka wychodziła z założenia, że obecnie w białoruskiej praktyce onomastycznej zostały wyraźnie określone ogólne zasady transponowania onimów słowiańskich, a algorytmy ich zastosowania do konkretnego materiału językowego znajdują się na razie w fazie opracowania. Przedstawiono przydatność dla leksyki onomastycznej istniejących zasad międzyjęzykowej transpozycji (tłumaczenie, transkrypcja, transliteracja), poddano analizie obiektywne trudności włączenia obcojęzycznych onimów w białoruski kontekst językowy. Dokonano przeglądu wyników prac przeprowadzonych przez onomastów białoruskich i służby państwowe, dotyczących normalizacji i standaryzacji pisemnego opracowania różnych rodzajów słowiańskich onimów w systemie języka białoruskiego. Wymienione zostały odpowiednie przepisy regulujące tę sferę onomastyki. Przeanalizowano nieopracowane aspekty problematyki słowiańsko-białoruskich kontaktów onomastycznych. W pracy wykorzystano metodę opisową, porównawczą, przeglądowo-analityczną oraz metodę analogii. W sumie analiza wykazała, jak istotne znaczenie ma uregulowanie zasad i reguł słowiańsko-białoruskiego przeniesienia onimów. Uwzględnienie wyników badań pozwala usytuować główne kierunki przyszłych działań w tej dziedzinie w obrębie doskonalenia obowiązującej normy w dokumentacji i tworzenia nowych instrukcji, które obejmowałyby wszystkie języki słowiańskie i maksymalną ilość wariantów onimicznych.</p>

Miejsce twórczości Uładzimira Karatkieviča w dyskursie o tożsamości Białorusinów

<p>Głównym celem twórczości U. Karatkeviča pozostawała zawsze próba ożywienia i wzmocnienia poczucia tożsamości narodowej Białorusinów. W literaturze białoruskiej nie było wcześniej pisarza, który całą swoja twórczość poświęcił dziejom własnego narodu. Pisarz opisywał w swoich utworach wzloty i upadki Białorusinów, pokazywał ich próby uzyskania niepodległości, kształtował w swoim czytelniku podstawy białoruskiej tożsamości narodowej. W latach 50. i 60. XX w. w ZSRR nie było łatwo promować i propagować prawdziwą historię Białorusi, piękno języka białoruskiego i białoruską tożsamość narodową. Za swoje działania w tej dziedzinie Karatkevič był często piętnowany i karany. Artykuł przedstawia wpływ twórczości pisarza na kształtowanie białoruskiej tożsamości narodowej. Zmagania Karatkieviča z zastojem, a wręcz wstecznością ery Breżniewa najwyraźniej wyczuwalne były w jego proteście i walce o szacunek dla języka białoruskiego, historii własnej ojczyzny oraz ochrony przyrody i zabytków kultury materialnej. Pisarz widział nierozerwalną jedność pomiędzy tymi na pierwszy rzut oka różniącymi się problemami. Niepamięć społeczna, której jedną z przyczyn jest celowe zaburzanie prawdy historycznej doprowadza do wynarodowienia i zatarcia narodowej samoświadomości. Manipulowanie przeszłością i przymuszanie do zapominania o różnych niewygodnych wydarzeniach historycznych unicestwia tożsamość społeczeństw. Temu właśnie przeciwstawić się chciał i przeciwstawiał się swoja twórczością Uładzimir Karatkievič.</p>

Obraz wody we frazeologii i paremiologii polskiej i białoruskiej

<p>Problematyka oglądu wody w językach słowiańskich jest zauważalna. Wielostronnie przybliżone zostało językowe postrzeganie wody w polszczyźnie, zwłaszcza ludowej. Zaznaczone jest też językowe przedstawienie wody w języku białoruskim. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie utrwalonego w języku obrazu wody w świetle wyprofilowania frazeologicznego i paremiologicznego na materiale jednostek słownikowych języka polskiego i języka białoruskiego w planie konfrontacji międzyjęzykowej. Zebrany materiał pozwala dostrzec w budowaniu językowego obrazu wody zasadnicze perspektywy jej oglądu i wyróżnić podstawowe profile z wieloma specyfikującymi je fasetami. Analiza ukazuje potoczne opisanie wody jako takiej oraz – w szczególności – powiązań wody z różnorodnymi pojęciami, zwłaszcza związków z człowiekiem. Odzwierciedlone jest wskazanie, skąd się bierze woda, precyzowana jest ilość wody w określonych przejawach, są informacje o wodzie w danym czasie i miejscu oraz o jej dostępności. Odtworzone jest życie w wodzie i nad wodą. Zarejestrowane są atrybuty wody i jej oddziaływanie na niektóre obiekty, zdatność, niezdatność bądź szkodliwość wody, a także odniesienie wody względem czegoś. Odnotowywana jest wartość i walory wody. Utrwalona jest woda w funkcjonowaniu człowieka i życiu zwierząt. Ukazane jest zapotrzebowanie na wodę. Dokonana rekonstrukcja językowego obrazu wody w ujęciu porównawczym na materiale frazeologiczno-paremicznym języka polskiego i języka białoruskiego unaocznia przeważające zbieżności i dość znaczne odmienności.</p>

Верш Яна Казіміра Пашкевіча "Польска квитнет лациною..." як літаратурная містыфікацыя

W artykule została zaprezentowana nowa interpretacja słynnego białoruskiego siedemnasto­wie­cz­nego (datowanego na 22 sierpnia 1621 r.) wiersza <em>Польска квитнет лациною... </em>(Polska kwitnie łaciną...), za autora którego uważany jest Jan Kazimierz Paszkiewicz. W literaturze białoruskiej utwór uznawany jest za przykład tekstu o charakterze patriotycznym oraz jako hymn ku chwale rodzimego języka białoruskiego. Jak dowodzi przeprowadzona analiza, przynależność poematu do swojej epoki nie jest kwestią oczywistą, czego dowodzą dodatkowe, uwzględnione w artykule czynniki decydujące o tajemniczości i anachroniczności poematu. Autor proponuje hermeneutyczną rekonstrukcję alternatywnej historii powstania wiersza Jana Kazimierza Paszkiewicza<em> Польска квитнет лациною…</em>, opartą na hipotezie, że badany utwór stanowi pochodzącą z lat 40. XIX w. udaną mistyfikację literacką wileńskiego gubernatora generalnego i miłośnika antyków A.W. Siemionowa, zaplanowaną w celu utrwalenia na okupowanych po rozbiorach Rzeczypospolitej ziemiach historycznej Litwy i Białorusi ideologii panslawizmu i legitymizacji dominacji Imperium Rosyjskiego. Realizacja tego projektu była możliwa dzięki dostępności dokumentów archiwalnych a zwłaszcza znajomości napisanego w języku starobiałoruskim i zawierającego wiele niepowiązanych dokumentów. różnego rodzaju wpisów oraz pustych stron rękopisu spisu słuckiego pierwszego Wielkiego Statutu Litewskiego z 1529 r. Kopiowanie i dokonywanie zmian w manuskryptach umożliwiała dostępna wówczas technika litografii.

LANGUAGE POLICY IN BELARUS AND KAZAKHSTAN (COMPARATIVE ANALYSIS AND CONCLUSIONS FOR UKRAINE)

The article analyzes the background and outcomes of the introduction of official bilingualism in Belarus and Kazakhstan. This topic is quite relevant to Ukraine given that specific political forces repeatedly attempted to give Russian language state or official status at least at the regional level. The choice of the subject is determined by the fact that Belarus and Kazakhstan as well as Ukraine were the most Russified republics of the former Soviet Union had similar language problems after they declared independence.
 Based on the analysis of official documents, sociological and statistical data, it was revealed that the introduction of bilingualism in Belarus and Kazakhstan had different scope, goals and outcomes. In Belarus, state bilingualism, as a continuation of Soviet Russification, led to the marginalization of the Belarusian language and the practical deprivation of the titular nation of an important component of its identity. In Kazakhstan, the policy of official bilingualism provided for the expansion of the use of the Kazakh language in all areas. However, since the free use of Russian is a statutory right, the promotion of the Kazakh language was limited mainly to ethnic Kazakhs and other turk ethnic groups, almost without affecting Russians and other minorities, among whom the level of knowledge and use of Kazakh is extremely low. Nowadays, official bilingualism is becoming an obvious obstacle to building a Kazakh political nation. These examples show that the policy of official bilingualism in countries burdened by the legacy of Russification poses risks to national security. Thus, we can conclude that the changes to the Ukrainian legislation aimed at ensuring the functioning of the Ukrainian language as the state language, overcoming the consequences of the Russification of the Ukrainian cultural and information space, were adopted on time.

Выбраныя навуковыя працы па беларускай мове як замежнай (спіс літаратуры за 1994-2019 гг.)

The article is a bibliographic list of scientifi c works (reports, articles and books) on the Belarusian language as a foreign language, all of which were published between 1994 and 2019 in Belarus and other countries.

Набыткі лінгвакраіназнаўства і лінгвакультуралогіі пры выкладанні беларускай мовы як замежнай

The article analyzes publications (textbooks, dictionaries, manuals) aimed at the study of the Belarusian language in the context of culture. It is well known that the study of any language must take place in an inseparable connection with the cultural and historical realities it signifi es. The author concludes that in the presence of a certain amount of linguistic and culture-related literature, in Belarusian linguistics there is a need to publish a thorough dictionary that would cover the layer of Belarusian vocabulary that presents a national and cultural component.

Missing Chain? Challenges for the Contemporary Study of 18th Century Belarusian Language and Culture

Abstract The dominant axiom of Belarusian historical linguistics holds that the Belarusian literary language was created in the 19th century. According to this perspective, the contemporary Belarusian literary language is a new entity, separate from the old writing tradition. Its supporters therefore sanction the thesis that this writing tradition was broken, despite recent research proving the continuity of the Belarusian language. The present analysis shows that the reproduction of cliches about ‘the breaking of the tradition’ in textbooks used for teaching Belarusian language cause significant cognitive dissonance. Modern conscious Belarusians are building their identity based on the tradition of the Grand Duchy of Lithuania, feeling themselves its heirs. The building of a modern identity should, however, incorporate references to language which is an important component of it. The analyzed textbooks contradict this by maintaining that the Belarusian literary language has its roots in the 19th century.

Проблема мови в сучасних білоруських антиутопіях

The article analyzes the novels of contemporary Belarusian writers "Language" (2014) by V. Martsinovich and "St. Patrick's Day" (2017) by G. Sevyarynets. It was found that the structural core of both novels, their central theme and the basis of artistic conflict is the problem of the status of the Belarusian language in society and its prospects. This problem is relevant in modern Belarusian society and raised in numerous works of art, in journalistic and scientific discourse (V. Akudovich, P. Vasyuchenko, G. Sevyarynets, A. Bakharevich, etc.). The authors use of both realistic stylistics and the method of fantastic assumption is substantiated. It is the method that determines the genre nature and socio-critical issues of both works (novel-warning). Narrative techniques, peculiarities of conflict construction and system of images in novels are analyzed. The realization of gloomy predictions of writers about the death of the Belarusian language as the inevitable finale of the long-term marginalization of its status is due to negative fantasy plots. The authors interpret the problem on an individual level - the protagonists and their path to language / relationship with language, and universal - language as a factor in the existence of the nation, language as a marker of identity, loss of historical memory / loss of language / loss of state. The author's strategies of overcoming the crisis situation related to the peculiarities of the functioning of the Belarusian language in modern Belarus are also singled out. G. Sevyarynets promotes language and literature as an invaluable treasure and heritage of ancestors, which should be carefully preserved, studied, nurtured and multiplied. Instead, V. Martsinovich rejects the classical concepts of the nation and language, positions the works of art written in the Belarusian language as a source of pleasure, "high" (language as a forbidden drug), while still fully accessible to the inhabitants of independent Belarus. The research is an attempt to draw attention to the important processes that are taking place today in Belarusian literature and Belarusian society, but leaves room for further comprehensive poetic, ethno- and sociolinguistic analysis of these texts.

If we preserve the Belarusian language we will preserve the Belarusian soul

The article outlines the complicated path of formation of the Belarusian language. On a number of examples, in general terms, it is noted that the Belarusian language for many centuries has been the most important means of transmitting socio­historical experience, the formation of national culture, traditions, identification of people and the formation of national statehood. Based on the historical experience, the authors emphasize the importance of preserving and developing the Belarusian language in the context of globalization of the world community – as an important task for every Belarusian.

Language Choice and Identity of Karelian and Belarusian Youth (according to Polls of Ethnic Leaders)

A new perspective on the analysis of the linguistic and ethnocultural situation in the Republic of Karelia and the Republic of Belarus is offered in the study. The novelty of the study is seen in the fact that, taking into account various initial parameters — geographic distance, form of government, language status — it is proposed to compare the situation in two regions, in which a general tendency is found due to the dominant position of the Russian language. The main attention is paid to clarifying the ethnic well-being of people, to varying degrees, involved in the processes of preserving language and culture. An interpretation and comparison of the reasons for the preference of the Russian language in the network space and in real life is proposed. The article is based on the results of a survey of the translators of the Vkontakte social network interface, materials from biographical interviews with ethnic leaders, and observation data on ethnically oriented events in the regions under consideration. The difference in linguistic attitudes and real practices of using the Karelian and Belarusian languages by activists was revealed. The linguistic reasons (the level of linguistic competence) and the psychological aspect of the ethno-linguistic component in the choice of the dominant language in Karelia and Belarus have been determined.

Проблема белорусского литературного языка в белорусской консервативной интеллектуальной традиции (вторая половина XIX – начало XX века)

The author of the article claims that Belarusian Orthodox intelligentsia of the conservative and liberal-conservative orientation was negative to the idea of creating Belarusian literary language. That was due to the fact that the Orthodox intelligentsia opposed the replacement of the Russian language with Belarusian. According to them, the rejection of the Russian language would impede the cultural and social development of the Belarusian people. At the same time, some of the intellectuals believed that Belarusian dialects, the literary tradition of the Grand Duchy of Lithuania and the natives of the Belarusian lands themselves participated actively in the formation of the modern Russian literary language. Russian literary language was viewed as mutual for all East Slavic ethnic groups that made up the Russian nation.