Nastroić się na teren: między opowieścią kairotyczną a ognostyczną

Abstract

Artykuł jest wstępnym rozpoznaniem założeń humanistyki terenowej, opartym na analizie dwu autoetnografii Olgi Tokarczuk: Ognozji (z tomu esejów Czuły narrator) i Kairosa (z powieści Bieguni). Rozpoznawanie humanistycznej potrzeby „bycia w terenie” jako komplementarnych procesów poznawczych, kairotycznego i ognostycznego, autorka próbuje przeciwstawić innym zastosowaniom tych pojęć – do opisu katastrofy klimatycznej. Dotyczące wypraw na krańce świata z jednej strony i ku źródłom ludzkości z drugiej opowieści kairotyczne i ognostyczne okazują się dwiema fundamentalnymi czynnościami, jakie humanistyka podejmuje w terenie – nagłego rozpoznawania intuicyjnego i rozpoznawania długiego, opartego na doświadczeniu, czasochłonnego. Ponieważ w obu przypadkach jest to rozpoznawanie służące osiągnięciu pewnego poziomu emocji, a nie podjęciu konkretnych czynności badawczych (jak napisanie tekstu), w artykule jest mowa o „nastrajaniu się na teren”. Współczesne procesy rozpoznawcze są w nim tłumaczone za pomocą nieużywanego dziś terminu „geognozja”, który stosowano w geologii XVIII i XIX wieku.