Give To Meaning The Classical Turkish Poetry Terms of Criticism Within The Framework of Rhetoric

Abstract

Şair tezkireleri klasik
 Türk edebiyatının en önemli biyografi kaynaklarıdır. Türkçe yazılmış en eski
 tezkire Ali Şîr Nevâyî’nin Mecâlisü’n-Nefâ’is’idir. Ondan sonra kaleme
 alınan Sehî Bey’in Heşt Bihişt’i Nevâyî’nin eserini örnek alır.  15. yy.dan 19. yy.a kadar klasik tarzda
 tezkireler yazılmaya devam etmiştir. Arap ve Fars edebiyatındakiler de dahil
 olmak üzere bu eserlerde ortak terminoloji kullanılmaktadır. Latîfî
 Tezkiresi örneğinden hareketle bu terminolojinin şimdilik bir kısmının,
 klasik edebiyatın retoriğini oluşturan fesâhat ve belâgat kuralları
 çerçevesinde hangi anlamda kullanılmış olabileceğini inceledik. Latîfî
 Tezkiresi’nde geçen kavramlardan bazıları şunlardır: selîs, selâset, revân,
 latîf, letâfet, hoş, nâzük, rakîk, lezzet, güşâde, vâzıh, rûşen, lâyıh, metîn,
 ma’mûr, muhkem, râsıh, garâbet, vahşiyyât, hâyîde, yâve, gılzet, sâde, sathî,
 pâk, sâf, hemvâr, muhayyel, rengîn, tasannu’, musanna’, tetebbu’, tercüme,
 taklîd. Bu kavramlardan selîs, revân (akıcılık); latîf, hoş, nâzük, rakîk,
 lezzet (tatlılık); güşâde, vâzıh, rûşen, lâyıh (açıklık); metîn, ma’mûr,
 muhkem, râsıh (sağlamlık); garâbet, vahşî (alışılmışın dışında kullanım);
 hâyîde, yâve, gılzet (bayağılık) fesâhatle ilgilidir. Sâde, sathî, pâk, hemvâr
 (me’ânî); muhayyel, rengîn, zîbâ (beyân); masnû’, san’at, tasannu’, musanna’
 (bedî’) ise belâgatle ilgilidir. Bu kavramlar doğrudan şiiri niteler. Tetebbu’,
 tercüme, taklîd ise şiirin oluşum aşamasını ifade eder.