Çağatayca pūye urmak fiili üzerine etimolojik bir deneme

Abstract

Bu makalede Molla Muhammed Timur’un Âsâru’l-İmâmiyye adlı Çağatayca Kelîle ve Dimne Tercümesi’nde geçen pūye urmak birleşik fiili ile Ordu yöresi ağızlarında kullanılan puymak fiili arasındaki etimolojik ilişki üzerinde durulmuştur. Mevcut bilgiler ve kaynaklar ışığında pūye urmak fiilinin birinci kısmı pūye’nin Farsça, پوییدن pūyîden “koşma, hızlı hareket etme” mastarının müteradif biçimleri olan پوى pūy~پو pū “koşma, araştırma”, پوينده pūyende “koşan, koşucu”, پويه pūye “koşma, hızlı yürüme, koşarcasına gitme” پويان pūyân “koşan, koşarcasına yürüyen, hızlı yürüyen” kelimeleri ile aynı kelime olduğu anlaşılmaktadır. Pūye urmak fiili zaman içerisinde fonetik değişikliğe uğrayarak Ordu yöresi ağızlarında puymak “uçmak, koşmak, hızla hareket etmek, kaçmak, eğimli bir yerden aşağıya doğru koşarak inmek, hızlıca gitmek” kök fiiline dönüştüğünü düşünmekteyiz. Fiilin köken değiştirerek Farsçadan Türkçeye dönüşümü pūye urmak isim+ yardımcı eylem biçiminden sonra kısalarak puymak biçimine dönüşmesiyle meydana gelmiş olmalıdır. Bu şekilde Farsça menşeli bir kelime köken değiştirerek hem Türkçeleşmiş hem de p>f değişimi sonucu görünüş olarak başka bir Türkçe fiil olan fıymak’a benzediği için teşhis edilmesi zor bir biçime dönüşmüştür.