Yeni Uygur Atasözlerinin Yönelim Metaforları Açısından İncelenmesi

Abstract

Klasik anlamda metafor, sadece söz sanatı olarak görülürken modern/çağdaş metafor daha geniş bir kavram alanını ifade eder. En geniş anlamıyla metaforlar, duygularımızı ortaya çıkaran veya gizleyen dile ait unsurlardır. Atasözlerinde sık sık kullanılan metaforun bir türü de yönelim metaforlarıdır. Yönelim metaforları, insanların birbirleriyle iletişim kurarken yön odaklı kelimeleri kullanmasıyla oluşur. Yeni Uygur atasözlerinde de bu yönteme sıkça başvurulmuştur. Yeni Uygur atasözlerinde yönelimi sağlayan kelimeler: aldi (ön)/keyin (arka), yuquri (yukarı)/ tüve (aşağı), yiraq (uzak)/yéqin (yakın), tar (dar)/keñ (geniş), néri (öte)/beri (beri), téş (dış)/iç (iç)’tir. Bu yer-yön bildiren kelimelerin yanında çiq- (çık-)/çüş- (düş-), baş/ayaq, asman(gökyüzü)/yer gibi kelimeler de yönelim bildirmektedir. Yeni Uygur atasözlerinin seçilimi noktasında Kurtuluş Öztopçu’nun “Uygur Atasözleri ve Deyimleri” ile yüksek lisans tezimde çevirdiğim Muhemmet Rehim’in “Uyġur Xelq Maqal Temsilliri” kitaplarından faydalanılmıştır. Muhammet Emin Yıldızlı’nın “Yönelim Metaforlu Deyimlerin Sınıflandırılması” makalesinde kullanılan tasnif yönteminden yararlanılmış, ancak sıralı cümle yapısındaki bazı atasözleri bu tasnifte herhangi bir başlığa girmediği için yeni bir başlık daha eklenmiştir. Uygurların yönelim metaforları içinden en çok aldi (ön)/keyin (arka), yiraq (uzak)/yéqin (yakın) metaforunu kullandıkları tespit edilmiştir. Yeni Uygur atasözlerinin daha önce metaforik açıdan incelenmemiş olması bu çalışmayı özgün kılan niteliklerdendir.