Środowiskowe zróżnicowanie wyników kształcenia w gimnazjach i szkołach podstawowych

Abstract

Artykuł jest propozycją weryfikacji stanowisk zajmowanych w ostatnich kilkunastu latach wobec natężenia i kierunku zmian selekcji środowiskowych w polskiej oświacie. W weryfikacji wykorzystane zostały wyniki zewnętrznych egzaminów (sprawdzianu szóstoklasisty i egzaminu gimnazjalnego), od prawie dwudziestu lat przeprowadzanych corocznie na pełnych, ogólnokrajowych populacjach uczniów kończących naukę w szkołach podstawowych i gimnazjach. Dla określenia natężenia i kierunku zmian tych selekcji wykorzystano dane o wynikach uzyskanych przez ogół dzieci uczących się w kilku środowiskach społecznych, wyodrębnionych ze względu na wielkość miejscowości, w której prowadzone jest kształcenie. Przedstawione tu analizy wskazują, że nietrafne są stosunkowo liczne niedawno stwierdzenia o zmniejszającym się i niewielkim zróżnicowaniu wyników osiąganych przez uczniów kształcących się w różnych środowiskach. Szczegółowe dane są tylko częściowo zgodne z klasycznymi już sposobami wyjaśniania tych różnic, odwołującymi się do roli kapitału kulturowego w procesach reprodukcji społeczno-kulturowej. Wykazana w tym opracowaniu duża różnica poziomu uzyskanej wiedzy i umiejętności między uczącymi się w kilkunastu największych miastach a uczącymi się w małych miejscowościach stawia też w nowym świetle znaczenie zasady równego dostępu do wykształcenia w funkcjonowaniu polskiego systemu szkolnictwa.