Motyw skrzypiec w świadectwach i reprezentacjach Zagłady

Abstract

Autor sięga do różnego typu źródeł: dzienników, zapisków, relacji, dokumentów i innych świadectw z czasów Zagłady, pochodzących zarówno od ofiar, jak i sprawców, oraz do powieści o Zagładzie i muzyki związanej z tym doświadczeniem, by śledzić motyw skrzypiec w różnorodnych reprezentacjach Holokaustu. Artykuł ma charakter rekonesansu, skupia się na wybranych źródłach i podejmuje niektóre tylko wątki. Zasadnicze jest pytanie o funkcję kulturowych symboli w formułowaniu i przekazie tak fundamentalnego doświadczenia, jakim była Zagłada. Okazuje się, że skrzypce – nieodłączny atrybut żydowskiej kultury muzycznej w jej najbardziej stereotypowej formule, w ujęciu pospolitym i najszerzej spopularyzowanym – są silnie obecne w tych przekazach, i to zarówno jako realny przedmiot – instrument muzyczny – jak i (a może przede wszystkim) jako topos, metafora, symbol. Motyw funkcjonuje w rejestrze wysokim, ale coraz częściej da się go znaleźć w powstających współcześnie przekazach należących do rejestru niskiego literatury, osuwającego się w rejony kiczu. Strumień opowieści o skrzypcach i skrzypkach w czasie Zagłady nie wysycha, przeciwnie – fala zdaje się wzbierać.