Linguistic and Literary Terminologies in “Notes to the Rhetoric of the Ottomans” (Ta’lîkât-ı Belâgat-I Osmâniyye) by Abdurrahman Sureyya

Abstract

Belagat, ifadenin muhatabın durumunu, yer ve zamana uygunluğunu, doğruluk ve güzelliğini belirleyen kuralları içeren tarihî geçmişi eski bir disiplindir. Kendi içinde meani, beyan, bedii, fesahat gibi bölümleri olan belagat, aynı zamanda bu bölümlerin alt kollarını meydana getiren çok sayıda söz kuralına sahiptir. Genellikle söz sanatları ekseninde ve manzum metinler aracılığıyla karşılaşılan belagat, aslında genel anlamda sözün düzenini sağlamaya çalışan kuralların bütününü içerir. Türk edebiyatında özellikle klasik Türk edebiyatı sahasının araştırma alanı olarak öne çıkan belagat, içerdiği zengin terminolojik veriler ve söz temelinde dil ile münasebeti sebebiyle aynı zamanda dil bilimini de ilgilendirir. Belagatin kurallar koyan bir disiplin olması, birtakım yaklaşım farklarından ötürü bazı eksiklik veya kusurların bu disiplin etrafında tartışma konusu olmasına yol açmış, Türk edebiyatı metinlerinde belagat kurallarının uygulanmasıyla ilgili bazı tartışmalar meydana gelmiştir. Bu tartışmalardan biri de Ahmed Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı Osmâniyye adlı eserinin Abdurrahman Süreyya tarafından kaleme alınan ve bu eseri çeşitli yönleriyle tenkit eden Ta’lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye adlı risalenin yazılmasıyla oluşmuştur. Belâgat-ı Osmâniyye’deki aksaklıkları tespit eden ve bu esere yönelik tenkitler içeren Ta’lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye’de dil ve edebiyat ağırlıklı terminolojik veriler öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, Abdurrahman Süreyya’nın yazdığı Ta’lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye adlı risalede tespit edilen dil ve edebiyat terimleri anlamlarıyla birlikte alfabetik olarak düzenlenerek söz konusu eserin dil ve edebiyat terminolojisi açısından sahip olduğu malzeme ortaya konmuştur.