In context of fire cult incense tradition in Anatolia

Abstract

İnsanlık tarihinde çeşitli milletlerin kültürlerinde önemli bir yer tutan ateş, bazı milletler tarafından Tanrı olarak algılanmış; ama bazı milletlerde de ateşe bir kutsallık atfedilerek arınma, temizlik, kötü ruhları kovma ve göğe istekleri bildirmek için kullanılan bir kült olarak kendini göstermiştir. Ateş; Babiller, Mısırlılar, Hindular vb. pek çok medeniyette; Hıristiyanlıkta, Taoizm, Budizm gibi dinlerde önemli bir kutsal varlık haline gelmiştir. Bu makalede, dünyanın her yerinde kullanılan tütsünün çeşitli medeniyetlerdeki kullanımı anlatılmaya çalışılıp, Anadolu coğrafyasına getirilen tütsü geleneğinin tarihi köken olarak nereye dayandığı açıklanacaktır. İnsanlığın kültürel belleğinde tütsünün yüzyıllardır yaşayan ateş kültünün bir devamı niteliğinde olduğunu dile getiren bu çalışmada ateş ve tütsü ile ilgili belgeler incelenerek Anadolu’da yaşatılan tütsü geleneği ile diğer medeniyetlerde yer alan tütsü uygulamalarının bir karşılaştırması yapılmıştır. Anadolu’da yaşayan tütsü geleneğinin İslamiyet öncesi dönemlerde uygulanan ateş kültü inancıyla hangi noktalarda benzedikleri karşılaştırmalı mitoloji çözümleme yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Tüm medeniyet ve kültürlerde ateş kültü ile ilgili inanışlar, çeşitli ritüellerde önemli bir rol oynamıştır. Türk mitolojisindeki ateş kültü ile ilgili inanış ve pratikler İslamiyet’in etkisiyle Anadolu’da mum yakma veya tütsü geleneği şeklinde bir değişime uğramıştır. Anadolu’da türbe etrafında tütsünün ya da mumun kullanılması İslamiyet öncesi ateş kültünün devamı niteliğindedir. Anadolu’da tütsü, eski Türk inancındaki ateş kültü inanışının devamı niteliğinde insanları fizikî ve manevî hastalıklardan temizleyerek arınmanın sembolü, her türlü dua ve isteği Tanrı’ya ileterek aşkınlığın sembolü olmuştur.