CRITERIA FOR DEFINING MOODS OF THE VERB IN UZBEK AND TURKISH LINGUISTICS

Abstract

O‘zbek va turk tillarida fe’l so‘z turkumining asosiy kategoriyalaridan bir mayl kategoriyasi hisoblanadi. Maqolada bu tillardagi so‘zlovchining obyektiv borliqqa bo‘lgan modal munosabatini ifoda etuvchi fe’l shakllari – mayllar o‘zaro qiyoslab tadqiq etish maqsad qilingan. Zero, mazkur masala maxsus tadqiqot obyekti bo‘lmagan. Har ikki til uchun umumiy bo‘lgan fe’l mayllaridan tashqari, o‘zbek va turk tillarida o‘ziga xos spesifik bo‘lgan, qiyoslanayotgan ikkinchi tilda mavjud bo‘lmagan mayl ko‘rsatkichlari bor. O‘zbek va turk tilshunosligida fe’l mayllarini tasniflash va o‘rganishda farqli yondashuvlar mavjud. Shu bilan birga turk tilshunosligida ham, o‘zbek tilshunosligida ham turli ilmiy manbalarda fe’l mayllarining turlicha tasniflangani kuzatiladi. Maqolada o‘zbek va turk tilshunosligida fe’l mayllarining tasniflaridagi mushtarakliklar va farqlar tahlilga tortiladi. O‘zbek va turk tilshunosligida xabar maylining boshqa fe’l mayllariga qarama-qarshi qo‘yilgani qayd etiladi. Natijada qiyoslanayotgan tillardagi mayl va zamon kategoriyalarining o‘zaro munosabati, ularning turlari, tuzilish tiplari, soni xususidagi fikr-mulohazalarida bir xillik yo‘qligi, hattoki, ayni bir fe’l shakli uchun butunlay farqli qarash bayon qilgani e’tirof etiladi. Misollar tahlili natijasida fe’l mayllaridagi obyektivlik va subyektivlik darajalarini mayllar va zamon shakllarini farqlash mezoni sifatida qo‘llash tasviya etiladi.