The influence of alī shīr navā’ī’s works on azerbaijan literature

Abstract

Ortak bir dil, kültür ve geleneklere sahip olan Özbek ve Azerbaycan halklarının edebî ilişkileri, Ali Şîr Nevâyî'nin (1441-1501), edebî mirası sayesinde zirveye ulaştı. Türk Dünyasının en önemli şahsiyetlerinden olan Ali Şîr Nevâyî, dünyaca ünlü olan Homer, Dante, Nizamî, Sa’dî, Şekspir, Balzak, Tolstoy ve Tagor gibi büyük sanatçılarla aynı ayarda görülmektedir. Nevâyî, Türk dil ve edebiyatının gelişmesinde önemli katkılarda bulunan büyük bir ediptir. Timurlular zamanında Orta Asya’da gelişen Çağatay Edebiyatı’nın en büyük şahsiyeti sayılan Ali Şîr Nevâyî XVI-XVII. yüzyıllarda Azerbaycan edebiyatını önemli bir şekilde etkilemiştir. Şairin dilinin, o zamanlarda birçok Türk halkı tarafından kolaylıkla anlaşılabilmesi ve şiirlerindeki insan severlik, derin anlam, yüksek sanat örneği onun eserlerinin geniş bir coğrafyada – tüm Türkistan’ın yanı sıra Azerbaycan, İran, Türkiye ve Hindistan’da – yayılmasına neden olmuştur. Bu makalede Fuad Köprülü, E.Gibb, Ali Nihat Tarlan, Mehmed Çavuşoğlu, Ahmed Caferoğlu, E.Demircizade, Roza Eyvazova, Cennet Nağıyeva, Jale Demirci, Paşa Kerimov, Almaz Ülvî gibi Nevâyîşinas alimlerin Ali Şîr Nevâyî'nin edebî mirasının Azerbaycan'a getirilme tarihi ve Nevâyî'nin eserlerinin Azerbaycan şairlerinin eserlerine etkisine ilişkin araştırmaları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Ayrıca Azerbaycan’da Ali Şîr Nevâyî’nin şiirlerinden etkilenerek Kişverî, Fuzulî, Sadık Bey Sadıkî, Muhammed Âmanî, Şah İsmail Hataî, Rahmetî Tebrizî, Saib Tebrizî, Alican Kövsî Tebrizî, Zafer Murtazakuluhan Şamlı, Vahidi Kazvinî gibi şairlerin nazire, muhammes ve tazkireler yazdıkları öğrenilmiştir.