Contributions to the TDK (Turkish Language Corporation) Online Dictionary of Proverbs and Idioms from the novel Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç (A Marriage Under the Comet)

Abstract

Deyimler; bir toplumun tarihî, coğrafî, edebî ve beşerî hafızasının parçalarındandır. Bu yüzden deyimler, bir toplumun değişik yönlerden tanınmasını sağlayacak ipuçları taşır. Dilin sahip olduğu kelimelerin işlevleri bakımından değerini, anlatım zenginliği üzerinden ortaya koyar. Taşıdıkları anlam değerleri ve anlatımda kıvraklık sağlama güçleri sebebiyle deyimler her zaman incelenmeye değer bulunmuştur. Diller, ait oldukları topluluğun bizatihi idrak ettiği hayatı akletme ve bunu söz vasıtasıyla düşünceye dökerek başkalarına anlatma-aktarma konusunda dilin söz varlığı arasında yer alan deyimleri bolca kullanırlar. Böylece deyimler vasıtasıyla, toplumda zaman zaman ortaya çıkan sosyo-kültürel farklılaşmaları, dili konuşanların geçmişten tevarüs edip devam ettirdiği hayat tarzını ve bakışı ve bunlardaki değişmeleri takip etmek mümkün olmaktadır. Bu bakışın dile yansıyan taraflarını kelimeler ve tabirler, bunların kökeni ve yapısı, dili konuşanların kelime tercihi ve kelimelere veya tabirlere yüklediği anlamlar üzerinden takip etmek de mümkündür. Deyimlerin anlam bakımından genişleme, daralma, iyileşme, kötüleşme gibi her türden değişmeleri, ortadan kalkma veya türeme gibi olayları değişik incelemelere konu olmuştur. Bu çalışma, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç adlı romanının birinci baskısını esas alarak romandaki bütün söz varlığından yüz yıl önceki Türkçenin söz varlığı içinde yer alan deyimlerin tespitini ve bunlardan günümüz Türkçesine ulaşanlarını, ayrıca bunların varlıklarını ne şekilde devam ettirdiğini tespit ederek deyim araştırmalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışma Hüseyin Rahmi GÜRPINAR’ın Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç adlı romanında geçen deyim varlığı ile sınırlandırılmıştır. Çalışma konusu edilen yazar-eser tercihinde, Hüseyin Rahmi’nin dönemin kültür ve dil özelliklerini eserlerine yansıtma biçimi göz önünde bulundurulmuştur. Yazarın, eserlerinde hem dil hem de içtimai açıdan halkın konuştuğu dile ait unsurlara sıkça başvurmasına bağlı olarak döneminin kültürünü ve dilin tabii ortamındaki kullanılışını gerçek hayattan kesitlerle vermesi yönü eser ve yazar seçiminde etkili olmuştur. İncelemeye konu olacak bütünü oluşturmak üzere adı geçen eserin Arap harfli baskısı ve yapılan Latin harfli son baskısı karşılaştırmalı olarak okunmuş ve metnin sağlaması yapılmıştır. Metin dizin programı vasıtası ile dizilmiş ve bütün kelimelerin ve birleşik yapılar abece sırası ile liste hâlinde alınmıştır. Dizilen bütün bu kelimelerin ve deyimlerin anlamları bağlamlarına göre tespit edilmiştir. Tespit edilen deyimler ve anlamları (gerek deyimi oluşturan kelime grubu gerekse anlamı) TDK Çevrimiçi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü ile karşılaştırılmış, sözlükte yer almayan veya sözlükte bulunduğu hâlde yapısında değişme yahut anlamında farklılaşma olan deyimler tespit edilmiş, abece sırasıyla dizilmiştir. Ayrıca deyim özelliği göstermeyen (deyim olarak kabul edilemeyecek) bazı birleşik yapılar da ayrı bir liste hâlinde dizilmiş ve deyim olup olamayacakları hususundaki tartışmalı konulara da değinilmiştir.