Besse’nin Grammaire Turque’ü ve eserindeki idyotizmler

Abstract

Türkçe, çeşitli sebeplerle Asya, Avrupa ve
 Afrika’da kullanılmış bir dildir. Özellikle Avrupa ülkeleri tarafından daha iyi
 tanınmak istenmiş, bu sebeple Türkçeyi Latin alfabesiyle kaydetmişlerdir.
 Türkçede kullanılan alfabeler dışında, özellikle Latin ve Kiril alfabeleriyle
 kayda geçirilen ve transkripsiyon metni adı verilen bu tür eserlerin ilki Codex
 Cumanicus’tur. Daha sonra bu tarzda çok sayıda eser yazılmıştır. Jean CHs.
 De Besse tarafından 5 Ocak 1829’da tamamlanan ve 1829 tarihinde Budapeşte’de
 basılan Abrégé de la Grammaire Turque Contenant Outre le Principe de Cette
 Langue, des Idiotismes, des Dicours Familiers et un Petit Vocabulaire en
 Français, Turc et Hongrois adlı eser Macarca ve Fransızca yazılan Türkçe
 bir gramer kitabıdır. Türkiye’yi ve özellikle İstanbul’u tanımak, İstanbul’un
 imkanlarından istifade etmek isteyenler için hazırlandığı belirtilen bu eser 14
 bölüm ve bu bölümlere bağlı alt bölümlerden oluşur. 14. bölümden sonra söz
 varlığı vardır. Burada tematik yol izlenmiştir. Eserin içerdiği konular ve
 sırası şöyledir: 1. bölüm (1-7. s.) alfabe ve
 telaffuz, Türk alfabesi, okuma örnekleri; 2. bölüm (7. s.) konuşmanın
 bölümleri; 3. bölüm (7-8. s.) isimler; 4. bölüm (8-10. s.) sıfatlar; 5. bölüm
 (10-12. s.) sayılar; 6. bölüm (12-17. s.) şahıs zamirleri, iyelik, işaret
 zamiri, ki zamiri, soru zamiri, belirsiz zamir; 7. bölüm (17-19. s.) genel
 olarak fiiller; 8. bölüm (19-46. s.) yardımcı fiil vardır, yardımcı
 fiil olmak, olumsuz fiil olmamak, İlk bağlaçların aktif fiilleri, olumsuz fiiller, ikinci bağlaçların aktif
 fiilleri, pasif fiiller, düzensiz fiiller; 9. bölüm (46-47. s.) sıfat fiiller;
 10. bölüm (47-49. s.) edatlar; 11. bölüm (49-53. s.) zarflar; 12. bölüm (53.
 s.) bağlaçlar; 13. bölüm (53-54. s.) ünlemler; 14. bölüm (54-143. s.) söz
 dizimi, Türkçe deyimler, diyaloglar, ülke ve
 şehir adları, bazı milletlerin adları, nehir adları, dağ adları, gök
 cisimlerinin adları, anasır-ı erbaa, gök olayları, zaman ve mevsim adları,
 haftanın günlerinin adları, Fransızca, Türkçe ve Macarca sözlük, Türkçe,
 Fransızca ve Macarca sözlük. Devrinin söz varlığını tematik ve karşılaştırmalı
 olarak ele alan bu eser, özellikle idyotizm başlığıyla dikkatleri çeker.
 İdyotizm adıyla sıralan söz varlığı çalışmanın konusu olup nitelikleri üzerinde
 tespitlerde bulunulacaktır.