Animal Morality: Jerzy Chmurzyński and the Cognitive Ethology View

Abstract

W niniejszym artykule omawiam poglądy polskiego entomologa, filozofa i „ojca polskiej etologii” Jerzego Andrzeja Chmurzyńskiego na temat „moralności” zwierząt. Następnie porównuję jego stanowisko z poglądami badaczy etologii poznawczej, Marca Bekoffa i Fransa de Waala. Chmurzyński rozważa obecność podstawowych wartości etycznych, takich jak dobro i zło, w zachowaniach zwierząt. Następnie formułuje pojęcie wartości biologicznych, obejmujących homeostazę, maksymalizację dostosowania i dobrostan. Dobrem dla zwierzęcia jest osiąganie tych wartości, a złem jest ich brak. Wartości biologiczne nie są przez zwierzęta rozpoznawane świadomie, ale są sprawnie osiągane, za co są odpowiedzialne mechanizmy odruchowo-bezwarunkowe oparte na motywacji. Istnieją także zachowania zwierząt, które mogą budzić podziw, jednak brak możliwości zrozumienia abstrakcyjnych pojęć dobra i zła oraz dokonywania wolnego wyboru powodują, że zwierząt nie można uznać za istoty moralne. Chmurzyński wprowadza więc pojęcie zachowań moralnopodobnych. Niektórzy badacze z kręgu etologii kognitywnej formułują jednak odmienne wnioski. Bekoff modyfikuje pojęcie moralności, utożsamiając moralność z zachowaniami prospołecznymi. De Waal uważa, że zachowania małp człekokształtnych stanowią źródło ludzkiej moralności i zarazem jej niższy poziom. Poglądy przyznające zwierzętom status moralny zdają się mieć nie tylko cel poznawczy, ale również normatywny. Przyznanie zwierzętom statusu moralnego oznacza przyznanie im określonych praw. Oznacza to również zapewnienie im większej ochrony, niż miałoby to miejsce w przeciwnym wypadku. Moim zdaniem taki sposób formułowania moralności zwierząt, jak przedstawiają to etolodzy poznawczy, raczej utrudnia próby zrozumienia zachowań zwierząt w kontekście etyki. Koncepcja Jerzego Chmurzyńskiego dotycząca pojęcia zjawisk przypominających moralność lepiej ukazuje specyfikę zwierzęcych zachowań.