Ahlak Okuryazarlığı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Abstract

Son yıllarda eğitim sistemleri ve öğretim programlarının genel amaçlarında birtakım değişimler ortaya çıkmış, bu kapsamda beceri temelli yeni yaklaşımlar benimsenmiştir. Bu bağlamda öğretim programlarında anadili, fen ve matematik okuryazarlığı, kültürlerarası okuryazarlık gibi beceri alanlarına yönelik öğretim çıktıları dikkat çekmektedir. Bunun yanında vatandaşlık eğitiminin vazgeçilmez bir parçasını oluşturan ahlak eğitiminde ahlak okuryazarlığı kavramı önde gelen tartışma konularından birisini oluşturmaktadır. 
 Ahlak okuryazarlığı, kendi ahlaki değerleri üzerinde düşünme, çeşitli seçeneklerin olası sonuçlarını ve bunların etkilerini belirleme, hangi seçeneğin kişinin değerleriyle uyumlu olduğu konusunda mantıklı kararlar verme, değerleriyle tutarlı hareket etme, kendi eylemlerinin sorumluluğunu almayı kapsayan temel bir beceriyi ifade eder. Nancy Tuana tarafından kavramsallaştırılan ahlak okuryazarlığı, ahlaki ahlaki duyarlılık, ahlaki muhakeme becerileri ve ahlaki imgelem olmak üzere üç temel öğeden ve bunların altında yer alan üç alt beceriden oluşur. Söz konusu beceriler genel itibariyle ahlaki karar verme sürecini yöneten düşünsel becerileri kapsar. 
 Bu çalışma Tuana’nın teorisinden hareketle geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmeyi hedeflemiştir. Keşfedici sıralı desene uygun olarak tasarlanan araştırma kapsamında ilgili literatür taranarak ahlak okuryazarlığına yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmalar nitel veri analizi ile incelenmiştir. Teorik yapının netleştirilmesiyle birlikte ölçek geliştirme işlemine başlanmıştır. Ahlak okuryazarlığı ölçeği geliştirme çalışmasında şu aşamalar izlenmiştir: i. Madde havuzunun oluşturulması, ii. Kapsam geçerliliğinin yapılması, iii. Taslak formun gözden geçirilerek son halinin verilmesi, iv. Ölçeğin uygulanması, v. Madde analizleri, yapı geçerliliği ve güvenilirlik analizlerinin yapılması, vi. Alt ölçekler arasındaki korelasyon ve toplam puanın incelenmesi, vii. Ölçeğe son halinin verilerek raporlanması.
 Birinci aşamada 27 maddeden oluşan taslak form için, beş alan uzmanı ve bir dil uzmanından görüş alınmış, alan uzmanlarının önerileri doğrultusunda 1 madde teorik yapıyla uyumlu olmaması nedeniyle ölçekten çıkarılmış ve bunun yerine kapsama uygun olacağı düşünülen 1 madde daha eklenmiştir. Değişikliklerle nihai hali verilen taslak form, 2018-2019 eğitim yılı güz döneminde Eskişehir Osmangazi ve Anadolu Üniversitesi’nde öğrenim gören 653 üniversite öğrencisine uygulanmıştır. Verilerin bilgisayara girilmesi aşamasında özenli işaretlenmediği görülen ve güvenilir bulunmayan 88 veri analiz dışında bırakılmıştır. Ölçeğin madde analizlerinde korelasyon katsayıları 0.35’ten düşük olması nedeniyle 3 madde kapsam dışında bırakılmış ve yapı geçerliğine geçilmiştir. 
 Açımlayıcı faktör analizinde de .40’tan düşük değer alan ve binişiklik gösteren 7 madde daha analizden çıkarılmıştır. Bu işlemden sonra yapılan faktör analizi sonucunda 5 faktör ve 20 maddeden oluşan bir yapı elde edilmiştir. Güvenilirlik analizi sonucunda ölçeğin tamamının yüksek güvenilirliğe sahipken alt boyutların orta ve düşük güvenilirlik düzeylerine sahip olduğu görülmüştür. Açımlayıcı faktör analizi ile elde edilen yapının doğrulayıcı faktör analizi ile test edilmesi sonucunda doğrulandığı da tespit edilmiştir. Doğrulayıcı faktör analizine göre ise ortaya çıkan yapının iyi uyum gösterdiği görülmüştür. Ölçeğin alt boyutları arasındaki ilişki incelendiğinde, alt boyutlar arasında orta düzeyde anlamlı pozitif bir ilişki bulunduğu ve ölçeğin ahlak okuryazarlığı becerisine yönelik tutumlar için toplam puan elde edilebileceği ifade edilebilir. Sonuç olarak gerçekleştirilen bu işlemler neticesinde elde edilen ölçeğin, üniversite öğrencilerinin ahlak okuryazarlığı becerisine ilişkin tutumlarını güvenilir ve geçerli bir şekilde ölçebileceği söylenebilir.