Zamansal Dilde Dışsal Referans

Abstract

Referans çerçeveleri, nesneler arasındaki uzamsal ilişkileri belli bir perspektiften belirlemeye, tanımlamaya ve hesaplamaya yarayan zihinsel ve/ya dilsel koordinat sistemleridir (Bender vd., 2010, s.286; Bender vd., 2012, s.1; Bennardo, 2004, s.1; Majid vd., 2004, s.108). Bunun için sağladıkları temel strateji, uzamda konumlanmak istenen bir nesneden belli bir uzaklıkta bulunan ve ortamda öne çıkan diğer bir nesne seçmek, daha sonra da bu referans nesne üzerinden bir açı tanımlayarak bir arama alanı oluşturmaktır. Böylelikle, bir nesnenin konumu, diğerininki üzerinden belirlenebilmiş olur (Levinson, 2003, s.67) Evrensel olarak üç referans çerçevesi bulunduğu kabul edilmektedir (Levinson, 1996, 2003; Levelt, 1996; Tversky, 1996): Göreli referans çerçevesi, konuşucunun bakış açısını ve yönelimini temel almaktadır ve başına-ayaklarına, vücudunun önüne arkasına, sağına-soluna göre üç farklı doğrultuda olabilmektedir. İçsel referans çerçevesi, belli bir nesnenin ön-tanımlı içsel özelliklerini temel almakta ve eksenler bunlar üzerinden tanımlanmaktadır. Dışsal referans çerçevesinde ise, içinde bulunulan ortama ait belirgin özellikler eksenin doğrultusunu belirlemekte kullanılmaktadır (Carlson-Radvansky ve Logan, 1997, s.412). Temelde uzam alanıyla ilişkili olan 'referans çerçevesi' kavramını zaman alanına da uyarlayan çalışmalara alanyazında gittikçe daha çok rastlanmaktadır. Ancak bu çalışmalarda verilen dilsel örnekler son derece kısıtlıdır. Bu yazıda, söz konusu kısıtlılığın 'dışsal referans' alt türü için ne türden sorunlar ortaya çıkardığı ele alınmakta ve alternatif bakış açıları tartışılmaktadır.