Türkiye'de Kadın Akademisyenlerde Algılanan Cam Tavan Sendromu Araştırması

Aim: This paper investigated academics’ perceptions of glass ceiling barriers and the factors affecting those perceptions. Methods: This study adopted a descriptive, comparative, and correlational research design. The sample consisted of 225 academics from a university in Ankara/Turkiye. Data were collected using a personal information form, the “Glass Ceiling Barriers Scale (GCBS)”, and the “Perception of Gender Scale (PGS)”. The data were analyzed using the student's t-test, Mann Whitney-U, One Way Analysis of variance (ANOVA), Welch Anova, Kruskal Wallis, and Pearson correlation tests. Results: Participants had a mean GCBS and PGS score of 74.93±17.62 and 102.74±16.99, respectively. There was no significant difference in GCBS scores between male and female participants (p > 0.05). However, male participants had significantly higher mean GCBS “multiple roles” and “stereotyped prejudices” subscale scores than their female counterparts, while female participants had significantly higher mean GCBS “informal communication” and “professional discrimination” subscale scores than their male counterparts (p < 0.05). Female participants had a significantly higher mean PGS score than their male counterparts (p < 0.05). There was a negative correlation between GCBS total and “multiple roles,” “personal preference,” and “stereotyped prejudices” subscale scores and PGS total scores (respectively, female, r= -0.429, r= -0.382, r= -0.441, r= -0.523, p < 0.05; male, r= -0.542, r= -0.678, r= -0.324, r= -0.663, p < 0.05). There was a positive correlation between GCBS total and “multiple roles” and “stereotyped prejudices” subscale scores and the number of siblings in male participants (respectively, r= 0.191, r= -0.232, r= -0.313, p < 0.05). Conclusion: How academics view gender determines how they perceive glass ceiling barriers. Academics who believe more in gender equality are more aware of glass ceiling barriers. However, how academics perceive the glass ceiling needs to be examined from multiple perspectives.

ABSTRACT This study aimed to examine the perspectives of young men and women regarding utopia and dystopia in relation to the future of women. This qualitative study was conducted between April and December 2023. The study sample consisted of 37 participants (17 women and 20 men), selected using purposive sampling. Data were collected through a semi-structured interview form developed by the researchers, exploring positive (utopian) and negative (dystopian) visions about women’s futures. Women and men reported that a utopian future for women would include equality of rights and the right to life, the abolition of the concept of chastity and the virginity taboo, and freedom. Their dystopian visions, on the other hand, included a world where women’s rights are restricted, where they face violence such as femicide and forced marriage, and where societal pressures-such as the virginity taboo and the concept of chastity-hinder their freedom and equality. These dystopian projections reflect concerns that gender inequality, patriarchal norms, and violence against women will persist in the future. The study reveals that young people’s imaginaries of the future are shaped by both hopes for progress and fears of continued oppression.

Sanayileşmeyle artan işgücü ihtiyacı kadının çalışma hayatına katılımını arttırmaktadır. Fakat kadının üst düzey pozisyonda yer alması yaşanan bu gelişmeyle aynı oranda yer almamaktadır. Çalışma hayatında ayrımcılığı derinleştiren en önemli etkenlerden birisi cam tavan sendromudur. Cam tavan sendromunun ortadan kaldırılması kadınların gelişiminin yanı sıra toplumun gelişim göstermesi açısından önemli bir etkiye sahiptir. Bu çalışmanın amacı, toplum tarafından bireylere atfedilen roller ve sorumluluklar bağlamında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet ayrımcılığın kadınların çalışma hayatında yaşamış oldukları cam tavan sendromu deneyimleri üzerine etkilerini ortaya koymaktır. Bu doğrultuda kadın öğretmenlerin cam tavan sendromu deneyimlerini ve algıları ele alınarak olası sonuçların ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniğiyle elde edilen bulgular betimsel yöntem ile yorumlama yapılması sonucunda Tekirdağ/Çorlu’da dershanede çalışan kadın öğretmenlerle nitel bir çalışma ortaya konulacaktır. Elde edilen bulgular ışığında kadınların kariyerlerinde yükselememe nedenleri ve olası sonuçları ortaya çıkarılacaktır.

İnsanoğlunun ilk günlerinden bu yana kadınlar toplumların gelişimi açısından sosyal hayatta aktif rol almış ancak buna karşın yönetimde yeteri kadar söz sahibi olamamış, otoriteyi elinde bulunduramamıştır. Ülke yönetiminde çeşitli dönemlerde kadın liderlere rastlanılsa bile Dünya’nın gelişim sürecinde kadın yöneticilerin güce sahip olma örnekleri çok azdır. Sanayi Devrimi ile çalışma yaşamındaki değişiklikler ve kadınların iş hayatına katılımı, binlerce yıldır kadınlara atfedilen rollerin yavaş yavaş değişimini hızlandırmıştır. Bu hareketliliğe rağmen günümüzde kadınların üst düzey yönetici olarak temsil edilme oranları çok düşüktür. Kültürel özellikler, toplumsal önyargılar, stereotipler kadınların çalışma hayatındaki kariyer serüvenleri üzerinde belirleyici olabilmektedir. Dünya’nın çoğu ülkesinde kadınların çalışma hayatına katılımının sağlanması, kadınların üst düzey pozisyonlarda erkekler ile eşit oranlarda temsil edilmesi amacıyla birtakım destekleyici politikalar mevcuttur. Diğer taraftan gerek özel sektörde gerekse kamu yönetiminde kadınların iş hayatında yükselmesinin önündeki engellerin ortaya çıkarılması amacıyla çalışmalar yürütülmektedir. Bununla birlikte cinsiyet ayrımcılığı sorununun çözümüne yönelik ulusal ve uluslararası projeler gerçekleştirilmektedir. Tüm bu farkındalık çalışmalarına rağmen kadınların tepe yönetiminde hak ettikleri pozisyonlarda yeteri kadar yer edinemediklerini söylemek mümkündür. Eğitim seviyesi yüksek, kariyer meslek alanlarında emek sahibi kadınların üst yönetimde daha fazla yer alması toplumlarda kadınların eğitime katılımı ve ekonomik kalkınmanın gelişimi konusunda tetikleyici bir unsur olarak değerlendirilmelidir. Bu araştırmada kadınların üst yönetimdeki rolleri ele alınmış, ülkemizdeki veriler derlenmiş ve kadınların üst yönetimdeki görünürlüğü üzerinde cinsiyet ayrımcılığının olup olmadığının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bununla birlikte Yükseköğretim Kurulu Üniversiteler listesinde yer alan 201 üniversitenin üst yönetim ve yönetici kadrolarındaki veriler cinsiyet bağlamında frekans analizi kullanılarak incelenmiştir. Araştırma kapsamında incelenen üniversitelerde üst düzey kadın yönetici oranlarının ve görünürlüğünün erkeklere göre düşük olduğu gözlemlenmiştir.

Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından yayınlanan Küresel Cinsiyet Eşitsizliği 2022 Raporu (GGGI)’ndan elde edilen ikincil verilerin kullanıldığı bu çalışmada, küresel cinsiyet eşitsizliği endeksi Türkiye-Avrupa Birliği (AB) karşılaştırması ve dünya geneli değerlendirmesi yapılmıştır. Veri analizi yönteminin kullanıldığı araştırma bulgularına göre, 146 ülkenin yer aldığı raporda dünya genelinde cinsiyetler arası eşitsizliğin %68,1’inin kapandığı ve hâlen kapanması gereken %31,9’luk bir kısmın olduğu tespit edilmiştir. 2021 dünya küresel eşitsizlik sıralamasına kıyasla 0,001 puan artışı elde eden Türkiye’nin 2022 yılında 0,639 puanla 124. sırada yer aldığı; 26 Avrupa Birliği (AB) ülkesi ile yapılan karşılaştırmada ise son sırada yer aldığı görülmüştür. Alt endekslere yönelik yapılan değerlendirmelerde ise küresel eşitsizliğin; ekonomik katılım ve fırsatta %60,30’unun, eğitimsel kazanımlarda %94,40’ının, sağlık ve hayatta kalmada %95,80’inin ve siyasi güçlendirmede %22,00’sinin kapandığı tespit edilmiştir.

Üniversitelerin sistemi; öğrenci, akademisyen ve idari personelden oluşan sacayakları üzerine inşa edilmiştir. Özellikle araştırma, eğitim ve öğretim faaliyetlerinin sürdürülmesi açısından her bir üniversite, Weberyen bürokrasi tarzında bir teşkilatlanmaya sahiptir. Söz konusu teşkilatlanmanın zirve makamı ya da başka bir deyişle en üst amiri rektörlerdir ve onlar görev, yetki ve sorumluluklarını yerine getirirken yardıma ihtiyaç duyarlar. Bu çerçevede 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda rektörlere, çalışmalarında kendilerine yardımcı olmak maksadıyla rektör yardımcısı atama yetkisi tanınmıştır. Literatürde rektörlerin atanmaları, profilleri, hedefleri ve yetkilerine yönelik birçok çalışma bulunmasına karşın rektör yardımcılarının benzer bağlamlarda incelenmemesi araştırmanın çıkış noktasını oluşturmakta ve özgün değerini yansıtmaktadır. Bu çalışmada rektör yardımcılığı makamının Türk yükseköğretim sistemindeki tarihsel gelişimi, rektör yardımcılarının atanmaları ve rektörlük makamına vekâletleri, onların görev süreleri ve yetkileri ve de onlara tanınan mali ve hukuki haklar ele alındıktan sonra; 2024 yılı Ocak ayı itibarıyla devlet üniversitelerinde göreve devam eden rektör yardımcılarına ilişkin profil verileri (cinsiyet, doçentlik temel alanı, profesörlük süresi ve idari görev deneyimi dağılımları) ortaya koyulmaktadır.

Amaç: Bu araştırmanın amacı, Bursa’da faaliyet gösteren kamu ve vakıf üniversitelerinin yönetim pozisyonlarındaki kadınların temsiliyet düzeyini ortaya koymaktır. Yöntem: Bu araştırma, betimsel tarama modeli çerçevesinde doküman analizi yöntemiyle yürütülmüştür. 2024 yılı itibariyle Bursa ilinde faaliyet gösteren tüm üniversiteler (iki devlet ve bir vakıf) kapsam dahiline alınmış; örnekleme yapılmaksızın evrenin tamamına ulaşılmıştır. Veriler, üniversitelerin resmî web sitelerinde yer alan güncel yönetim kadrolarından elde edilmiştir. SPSS 27 programı ile analiz edilen verilerde frekans, yüzde dağılımları ve ki-kare (χ²) testi kullanılmış, anlamlılık düzeyi p = ,05 olarak belirlenmiştir. Bulgular: Bursa Uludağ Üniversitesinde yönetim kademelerinde görev yapan 684 yöneticinin %36,8’i kadın, %63,2’si erkektir. Bursa Teknik Üniversitesinde toplam 238 yönetici belirlenmiş olup, bunların %27,7’si kadın, %72,3’ü erkek olarak tespit edilmiştir. Mudanya Üniversitesinde ise 34 yöneticiden %35,3’ü kadın, %64,7’si erkek olarak kaydedilmiştir. Cinsiyetin görev, görev yeri ve üniversiteler arasındaki dağılımına ilişkin yapılan analizler sonucunda istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar olduğu belirlenmiştir (p = ,05). Sonuç: Elde edilen veriler doğrultusunda toplam 960 yöneticiye ilişkin analiz, Bursa’da hizmet sunan üniversitelerin tümünün yönetim kademelerinde kadınların, erkeklere kıyasla daha düşük düzeyde temsil edildiğini ve bu durumun cinsiyet temelli eşitsizliğe işaret ettiğini ortaya koymaktadır.

Bu araştırma da spor bilimleri alanındaki kadın akademisyenlerin “cam tavan sendromu” kavramına ilişkin metaforik algılarının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma grubu Spor Bilimleri Fakültelerinde ve Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokullarında görev yapan 61 kadın akademisyenden oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak katılımcılara cam tavan sendromu kavramına ilişkin algılarını belirlemek için metafor formu hazırlanmıştır. Veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilerek, kategoriler ve temalar oluşturulmuştur. Katılımcıların 43 metafor ürettiği görülmüştür. Üretilen metaforlar engeller teması altında yer alan psikolojik engeller, örgütsel engeller ve toplumsal cinsiyet engelleri olmak üzere üç kategoriden oluşmaktadır. Katılımcıların en fazla ürettiği metaforlar duvar, çaresizlik, engel, tel, mobbing şeklinde sıralanmıştır. Sonuç olarak ataerkil kültürle spor bilimlerindeki kadın akademisyenler cinsiyete dayalı ayrımcılıkla ve kariyer basamaklarında çeşitli zorluklarla karşılaştıkları görülmektedir. Kadın akademisyenlerin akademideki çalışmaları ve yeterlilikleri hakkındaki önyargılar düzeltilmelidir. Toplumsal cinsiyet eşitliğini geliştirmeye ve akademik topluluğun bir parçası olarak kadın akademisyenlere yönelik politikalar geliştirilebilir. Kadın akademisyenlerin kariyer basamaklarında ilerlerken karşılaştıkları zorluk ve mücadelelerin ortaya konulması adına nitel görüşmeler yapılabilir.