Studies on the Plates and Signs Hung on Commercial Places During the Late Ottoman Period

Abstract

Osmanlı Devleti kurulduğu günden itibaren gerek hukukî, gerek sosyal ve gerekse ticarî faaliyetlerini iki temel üzerine kurmuştur. Bunlardan ilki “töre” de denilen ve kökleri Orta Asya’da Ata Oğuz’a kadar uzanan örfî, yani yazısız hukuk; ikincisi ise İslamiyet’in kabulüyle beraber hayatın her alanında uygulanmaya başlayan Şer’i, yani yazılı hukuktur. Özellikle ticareti hayatında her iki hukukun da etkisi ile Osmanlı Devleti Avrupa tarzı ticaretten çok farklı bir ticaret biçimi benimsemiştir. Devlet gerekirse ticarete müdahale ederek, zenginliğin tek elde toplanmasını ve sosyal dengeyi bozacak biçimdeki sermaye birikiminin önüne geçmiştir. Ancak, devlet güçten düşüp, Avrupa’nın üstünlüğünü tanımaya ve aradaki farkı kapatabilmek için Batılılaşmaya başlayınca işler değişmiştir. Özellikle Tanzimat sonrasında Avrupalı devletler gerek kendi sermaye sahipleri gerekse içerideki ecnebiler vasıtasıyla ticarete dâhil olmuş ve bu sayede önceleri “Osmanlı” olan ticaret de “Avrupaî” bir tarzda yapılır hale gelmiştir. Ecnebilerin Osmanlı ülkesinde ticarethaneler kurması ticaretin sadece ruhunu değil, formunu da değiştirmiştir. Özellikle perakende sektörüne de giriş sağlandıktan sonra tüm dükkân, mağaza ve ticarethaneler Avrupaî bir şekle bürünmüştür. Daha önce Osmanlı’da olmayan, ticarethanelere “levha ve tabela” asma işi de bunlardan biridir. Ancak bu levha ve tabelalar sadece hukuki ve mali olarak değil, içeriği yüzünden sosyal olarak da bir takım sıkıntılar ortaya çıkarmış ve bunların düzeltilmesi için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan biri de Dersaadet Ticaret ve Ziraat ve Sanayi Odası tarafından ilk adımı atılan ve uzun bir süreçten sonra çözüme kavuşturulan “Erbab-ı Ticaret Ve Sanayi ile Esnaf Dükkân ve Mağaza ve Fabrikaları ve Saire Vaz' ve Ta’lik Olunan Levha ve Alametlere Dair Nizamname”dir.