DERVİŞİN ŞEHRİ: TUHFETÜ’L- LETÂİF’TE NEFSİN KALELERİ

Abstract

Klasik edebiyatta hikâye türündeki eserler, manzum ve mensur şekillerde kaleme alınmıştır. Kur’ân kıssaları, din büyüklerinin mücadeleleri, peygamber ve evliya menkıbeleri gibi dinî konular; sosyal hayata dayanan yerli konular; tasavvufî konular; aşk ve kahramanlık bu hikâyelerin temel konularını teşkil etmektedir. Bunlar içinde tasavvuf konulu hikayelerde metaforlar aracılığı tahkiye söz konusudur. Zira tasavvufta seyr ü sülük, metaforlarla anlatılmaya elverişli bir ameliyedir. Bundan dolayı nefis terbiyesini metaforlarla anlatmak, tasavvuf edebiyatının geleneğidir. Çerçeve hikâyesi aşk olan Tuhfetü’l-Letâif’in içinde seyr ü sülükün metaforlarla tahkiye edildiği kısa bir hikâye mevcuttur. Tuhfetü’l-Letâif; Ali bin Nâkîb Hamza tarafından kaleme alınmış, iç içe geçmiş kısa hikâyelerden oluşan mensur bir hikâye örneğidir. Hikâyedeki ana olay, iki kahramanlı aşk mesnevilerinin kurgusuna dayanır. Hikâye; âşık olma, ayrılma ve tekrar kavuşma olay örgüsüne bağlı olarak ilerler. Başkişi Şâh Râmin’in sevgilisi Mâh Pervîn’i bulmak için ortaya koyduğu mücadele ve başından geçen olaylar, hikâyede farklı farklı kurgular içinde tahkiye edilir. Tuhfetü’l-Letâif’in 128b-155a varakları arasındaki olay örgüsü ise sembolik bir seyr ü sülük hikâyesidir. Başkişi Şâh Ramin’in sevgilisi Mâh Pervîn’i ararken yolda rastladığı kale, Şâh Râmin’in seyr ü sülükte derunî tekamülüne vesile olan mekândır. Hikâyede seyr ü sülük, Şedîd tarafından yaptırılan bu kale ile sembolize edilmiştir. Seyr ü sülükün zorlukları, gereklilikleri ve teamülleri; hikâyede kişiler, mekânlar ve hayvanlar üzerinden çeşitli metaforlarla tahkiye edilmiştir. Çalışmamızda Tuhfetü’l-Letâif’in 128b-155a varakları arasındaki kısa hikâyede seyr ü sülükün kale şehri, bitki, hayvan ve maden metaforlarından istifade edilerek nasıl tahkiye edildiği; seyr ü sülük ilerleyişinin kılavuzları olan mürşid, Hızır ve Kur’an’ın hikâyede nasıl sembolize edildiği üzerinde durulacaktır. Ayrıca hikâyenin kaynağını teşkil eden Şedîd, Şeddâd ve İrem bağı; nefis terbiyesi bağlamında ele alınıp değerlendirilecektir.