Spi/ritüel: Balçova Cemevi Üzerinden Bir İnceleme

Abstract

Yapılan eylemin, pratiğin veya performansın bireyin kendisini sorgulaması ve anlamlandırmasıyla spiritüel, tinsel ve içsel bir serüvene dönüşmesi bireyin içinde bulunduğu mekanla anlam kazanabilmektedir. Bu durumda spiritüel kavramının bireyle olan ilişkisine benzer olarak mekanla kurduğu/kuracağı ilişki de önemli bir araştırma alanına dönüşür. Çalışma, mekanın tinselliğini ibadet mekanları bağlamında ele alarak, spiritüellik ve mekanın kesişimini tartışmaya açmaktadır. İbadet mekanları işlevleri ve sembolik anlamları itibariyle spiritüel deneyimlerle özdeşleşir. İşlevi gereği spiritüel olanla özdeşleşen bu mekanların tinselliği mekân ölçeğinde tartışmaya açılırken, ibadet mekanlarının spiritüel deneyimine yapısal/mimari unsurların katkıları konusu ele alınacaktır. Mekânı tinsel bir deneyim olarak ele alan mimar Peter Zumthor’un atmosfer tanımı bu tartışmaya kavramsal çerçeve sunar. Spiritüelliği okuma/keşfetme yöntemi olarak atmosfer kavramı ve onun kurucu öğeleri tartışmaya altlık oluşturur. Bu kuramsal tartışmanın inceleme nesnesi Alevi ibadet mekanlarından gelenekselin dışında bir örnek olan Nevzat Sayın Mimarlık Hizmetleri tarafından tasarlanan ve 2022 yılında yapımı tamamlanan İzmir Balçova Cemevi projesidir. Çalışmanın kuramsal çerçevesine, projeyle ilişkili metinsel ve mekânsal analizlerin karşılaştırmalı okuması eşlik eder. Balçova Cemevi, ritüel-beden-mekân etkileşimi üzerinden incelendiğinde mekânın tinselliğini inşa eden özgün tasarım kararları ve yaklaşımlarına sahip olduğu görülmüştür. Bu tasarım kararları Zumthor’un mekân atmosferi inşasının kurucusu olarak gördüğü bileşenlerle de ilişkilenmektedir. Yapılan analiz sonucunda; Balçova Cemevi fiziksel özelliklerinin ötesinde içsel bir deneyim ve sembolik anlamlar sunan bir mekân olarak öne çıkarken Alevi inancının ve coğrafyanın özgün bir ifadesi olduğu vurgulanmalıdır. Bu analiz mekânı deneyimleyen kullanıcılar üzerinden ulaşılacak verilerle birlikte farklı eksenlerde de zenginleşmeye açıktır.