Seyyid Yahya Şirvânîʼnin el-İhtiyârât Adlı Risalesinin Tahkiki

Abstract

İslam Dünyası’nda en yaygın tarikatlardan birisi Halvetiyye tarikatıdır. Bu tarikat Azerbay-can coğrafyasında ortaya çıkmış ve tüm dünyaya yayılmıştır. Seyyid Yahya Şirvânî tarikatın bu şekilde yayılmasını sağlayan şahıstır. Şirvânî hem öğrencileri hem de yazdığı eserlerle bu tarikatın yayılmasına büyük katkı sağlamıştır. Fakat Seyyid Yahyaʼnın vefatından sonraki dönemde bölgede yaşanan siyasi gelişmeler buradaki yazılı Halveti geleneğinin kaybolması-na veya farklı ülkelere götürülmesine yol açmıştır. Çalışmamıza konu olan el-İhtiyârâtuʼl-Kâfiye risalesi de bu kaderi yaşamış eserlerden biridir. Çalışmada öncelikle risalenin müellifi tespit edilmiştir. Daha sonra risalenin Küveyt, Mısır ve Türkiye kütüphanelerinde bulunan sekiz nüshası olduğu belirlenmiştir. Bu nüshalardan tarih bakımından en eski olan dördü tespit edilerek bu nüshalar esasında risalenin tahkik ve incelemesi yapılmıştır. Tahkikte risa-lenin tarihi bilinen en eski nüshası olan ve Kılıç Ali Paşa Koleksiyonuʼnda bulunan 1021/1612 yılında istinsah edilmiş nüsha esas alınmıştır. Risalenin müellifi olan Seyyid Yahya Şir-vânîʼnin hayatı, eserleri ve görüşleri alanında çok sayıda çalışma yapılmış olduğundan bu konu üzerinde fazla durulmamıştır. Çalışmanın asıl amacı hem Seyyid Yahya Şirvânî hem de Azerbaycanʼda yaşamış diğer Halveti şeyhlerine ait çok sayıda ortaya çıkarılmamış yazma eserin olduğu konusunu gündeme getirmektir. Diğer amacı ise Şirvânîʼnin kendisine ait ol-duğu tespit edilen tek Arapça eserdeki üslubunu öğrenmektir. Hem Seyyid Yahya Şir-vânîʼnin hem de halifelerinin yürüttüğü çalışmaların en önemli kollarından birisi yazdıkları eserler idi. İster Seyyid Yahyaʼya ait isterse de diğer Azerbaycanʼlı Halvetî şeyhlerine ait Arapça, Türkçe ve Farsça Halvetiyye tarikatının esaslarını anlatan veya genel olarak tasavvuf alanında çok sayıda yazma eser bulunmaktadır. Fakat bu eserlerden sadece Seyyid Yahya Şirvânîʼye ait olanlar hakkında çalışmalar yapılmış, diğer eserler hakkında detaylı inceleme yapılmamıştır. Seyyid Yahya Şirvânîʼnin eserleri hakkında yeni bir şey ortaya çıkarmak ol-dukça zordur. Çünkü günümüze kadar Halvetiyye tarikatının ʽPîr-i Sânîʼsinin hayatı, eserleri ve halifeleri hakkında kitap, bildiri, makale, sempozyum şeklinde oldukça çok sayıda bilim-sel çalışmalar yapılmıştır. Fakat gördüğümüz kadarıyla müellifin çalışmamıza konu olan el-İhtiyârât isimli risalesi araştırmacıların gözünden kaçmıştır. Bu yüzden müellife ait olduğu kesin olarak bilinen tek Arapça risalenin tahkik ve çevirisinin önemli olduğu kanaatine va-rılmıştır. Bu risale sayesinde Seyyid Yahya Şirvânîʼnin Arapça eser yazımında kullandığı yöntemi öğrenme imkânımız olacaktır. Risalenin bir diğer önemi ise hala Seyyid Yahyaʼya aid yeni elyazması halinde eserlerin var olabileceği ihtimalini güçlendirmiş olmasıdır. Seyyid Yahya Şirvânî bir yöntem olarak eserlerinin hiçbirinde kendi ismini kullanmamaktadır. Bu gelenek Azerbaycanlı Halvetî şeyhleri tarafından devam ettirilmiştir. Fakat tevazu duygu-sundan kaynaklanan bu yöntem daha sonraki dönemlerde bu şeyhlere ait eserlerin birçoğu-nun müellifinin karıştırılmasına sebep olmuştur. Bunun en dikkat çeken örneği de Beyânuʼl-Esrâr eseridir. Bu eser yedi farklı müellife nispet edilmiştir. Çalışmamıza konu olan el-İhtiyârât risalesinin elimizde bulunan nüshalarında da müellif ismi bulunmamaktadır. Bu-nun tek istisnası Mısır nüshasıdır. Nüshanın giriş kısmında kâtip istinsah ettiği mecmuada yer alan risalelerin müelliflerinin isimlerine de yer vermiştir. Çalışmanın asıl amacı Azerbay-can tasavvufunun çok sayıda Arapça kaynaklarından birini ortaya çıkarmakla birlikte Seyyid Yahya Şirvânîʼye ait hala farklı eserlerin olabileceği ihtimalini gündeme getirmektir. Bir diğer amacımız ise Seyyid Yahya Şirvânîʼnin eserlerinde kullandığı Arapça üslubunu kısmen de olsa öğrenmektir. Umuyoruz ki dünyanın farklı yazma eser kütüphanelerinde yapılacak ar-şiv araştırmaları hem Seyyid Yahya Şirvânî hem de diğer Azerbaycan sufilerine ait eserleri ortaya çıkaracaktır.