Onarımdan Sanata: XVIII. Yüzyıl Osmanlı Kitap Sanatlarında Vassale Tekniği

Abstract

Osmanlı sanatçıları tarafından, zamanla bozulan nüshalardan çıkarmak suretiyle ya da müzayedelerde satışa sunulan hat ve minyatürleri bir şekilde temin edip, daha fazla yok olmalarının önüne geçmek amacıyla uygulanan onarım işlemine vassale tekniği, bu tekniği uygulayan sanatçıya da vassal adı verilmiştir. XVII. yüzyılda Kalender Paşa tarafından hazırlanan I. Ahmed Albümü ile öne çıkan vassalecilik, XVIII. yüzyılda gelişerek devam etmiş, özellikle koleksiyoner Mehmed Emin Efendi ve adı bilinmeyen vassallar tarafından onarım tekniği olarak uygulanmıştır. Ancak onarım işlemi olarak başlayan bu teknik, Kalender Paşa ile birlikte sanata dönüşmüş ve başta murakkalar olmak üzere çok sayıda resimli nüshalar hazırlanmıştır. Bu makalede, XVIII. yüzyılda Osmanlı kitap sanatlarında karşılaşılan farklı bir şekilde uygulanması nedeniyle, önemli bir yere sahip vassale tekniğinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, söz konusu yüzyıllarda karşılaşılan ve kitapları onarmak amacıyla kullanılan vassale tekniğinin yüzyıllara bağlı olarak sanatçılar ve koleksiyonerler tarafından uygulanış biçimi, Osmanlı kitap sanatları içinde önemli bir yeri olan murakka ve resimli elyazmaları üzerinden seçilen örnekler ışığında incelenmiştir. Araştırma kapsamında ulaşılan örnekler arasından seçilen nüshalar; “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi B.408 numaralı I. Ahmed Albümü, H.1115 numaralı Hamse-i Nizami, H.2155 numaralı Albüm, H.2135 numaralı Murakka ve İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Koleksiyonu 06131, 06132, 06133 numaralı Şehnâme Tercümesi” adlı koleksiyonlarda yer almaktadır.