„Ogrody Hesperyd” – XVIII-wieczne kolekcje roślin oranżeryjnych w Polsce. Analiza zasobu

Abstract

Moda na kolekcjonowanie rzadkich roślin sięga w Europie czasów renesansu. W XVIII wieku oranżerie i znajdujące się w nich kolekcje roślin egzotycznych stanowiły istotny składnik siedzib polskiej arystokracji. Bogate kolekcje utrzymywali nie tylko królowie na czele z Janem III Sobieskim, Augustem II czy Stanisławem Augustem, był one także domeną wielu rodów magnackich. Wiedzy o ówczesnych kolekcjach roślin oranżeryjnych dostarczają m.in. zachowane inwentarze ogrodów. Znane są spisy roślin z oranżerii w Wilanowie z czasów Elżbiety Sieniawskiej (1729), rezydencji Radziwiłłów w Albie (1738, 1758) i Nieświeżu (1776) oraz w Białej Podlaskiej (1781), Nieborowie w dobrach Heleny i Michała Radziwiłłów (1784), w rezydencji Branickich w Białymstoku (1771–1772) czy rezydencji Potulickich w Przemykowie (1778, 1789). Najczęściej uprawianymi roślinami były cytrusy (Citrus L.), przede wszystkim C. aurantium L. i C. limon (L.) Osbeck, a także wawrzyn (Lauru nobilis L.). W większości kolekcji odnotowano także takie gatunki, jak: Genista hispanica L., Myrtus communis L., Prunus laurocerasus L., Punica grantum L., Rosmarinus officinalis L. Często pojawiającymi się gatunkami były: Ficus carica L., Buxus sempervirens L., Cupressus sempervirens L., Aloe sp. i Teucrium marum L. Ponad połowa przeanalizowanych inwentarzy odnotowała obecność: Dianthus caryophyllus L., Yucca gloriosa L. i Taxus baccata L. Rzadziej pojawiały się: Viburnum tinus L., A Adenanthera pavonina L., Nerium oleander L. czy Erysimum × cheiri (L.) Crantz. Nie wszystkie gatunki udało się zidentyfikować, ale bogaty zasób i powszechność oranżerii świadczy o popularności i randze roślin egzotycznych w XVIII-wiecznych ogrodach.