„Koło pałacu misterne kwatery, drzewa pomarańczowe, kwiecia rozliczne” Sztuka ogrodowa w świetle polskich relacji podróżniczych z 2. połowy XVII wieku

Abstract

Niniejsze studium podejmuje zagadnienie obrazu ogrodów zarejestrowanego na kartach diariuszy i korespondencji szlachciców i magnatów z Rzeczypospolitej odbywających w 2. połowie XVII wieku podróże edukacyjne po Europie. W dobie baroku sztuka ogrodowa przeżywała okres niewątpliwego rozkwitu, a zwiedzanie założeń pałacowo-ogrodowych całej Europy wpisywało się w program grand tour i należało do najważniejszych celów podobnych podróży. Zgodnie z konceptem takich wojaży szlachetnie urodzeni młodzieńcy nie tylko uczęszczali na zajęcia w prestiżowych akademiach Paryża i Rzymu, uczyli się języków obcych, muzyki czy fechtunku, ale także zwiedzali godne uwagi dwory, rezydencje, pałace oraz najwspanialsze ogrody całej Europy. Na każdym etapie edukacyjnej podróży oglądali przypałacowe ogrody, oranżerie, parki i ogrody uniwersyteckie, a wrażenia przelewali na karty podróżnych notatników. Dla wojażerów ogrody stanowiły przestrzeń idyllicznego odpoczynku, rekreacji i kontaktów towarzyskich, zarazem zapewniającą walory estetyczne i podkreślającą prestiż rezydencji oraz splendor władzy – był to ważny element zespołu rezydencjalnego i miejsce prezentowania kolekcji. Jeszcze w połowie XVII stulecia w relacjach podróżniczych dominowały jednak zdecydowanie impresje z ogrodów włoskich, dopiero w kolejnych dekadach stopniowo prymat przejmowała francuska sztuka ogrodowa doby Ludwika XIV. Już pod koniec wieku podróżne zapiski zdominował Wersal oraz inne olśniewające, pełne kunsztownych kwater i finezyjnych fontann kreacje André Le Nôtre’a. Refleksja nad relacjami podróżniczymi epoki baroku pozwala na przybliżenie percepcji ogrodów przez polskich szlachciców i magnatów, ale stanowi też cenny przyczynek do transferu kulturowego dokonującego się za pośrednictwem wojaży. Zwiedzane wówczas ogrody stawały się miejscem zdobywania wiedzy o florze, a w czasie podróży nabywano egzotyczne rośliny oraz angażowano doświadczonych ogrodników. Już po wielu latach od powrotu z młodzieńczego wojażu dawni podróżnicy sięgali do francuskich lub włoskich wzorów, aranżując ogrody przy swoich dworach i pałacach.