Mukâtil b. Süleymân Tefsirinde Sa‘îd b. Cübeyr Rivâyetleri (Atâ b. Dînâr Özelinde)

Abstract

İnsanlara rahmet olarak indirilen Kur’ân’ı Kerim nâzil olduğu günden günümüze değin farklı şekillerde yo-rumlanmıştır. Tâbiîn ve tebeu’t-tâbiîn dönemi alimleri de bu tefsir faaliyetinden uzak kalmamış, Kur’ân’ı sahabeden öğrendikleri yorumlarla tefsir etmeye çalışmışlar ya da onların yorumlarını yazılı veya sözlü bir şekilde günümüze ulaşmasında köprü görevi görmüşlerdir. Araştırmamamın da üzerinde durduğu temel problem tebeu’t-tâbiîn döneminden günümüze ulaşan ilk tam tefsir olan Mukâtil b. Süleymân tefsirinin isnadsız bir şekilde telif edilmesi; buna bağlı olarak alimlerin kahir ekseriyetinin bu tefsire, tefsir değil de hadis eseriymiş gibi muamele yapmalarıdır. Bu sebeplerle alimler, bu tefsiri ilk dönem tefsir rivâyetlerinin nakil yöntemlerini dikkate almadan incelemiş ve bunun neticesinde Mukâtil’in tefsirini uydurma rivâyetlerle oluşturduğunu iddia etmişlerdir. Mukâtil tefsirinin giriş kısmında tefsirini oluştururken kullandığı 30 kaynak-tan bahsetmektedir. Biz bu çalışmada Mukâtil tefsirinin mukaddimesinde yer alan 30 kişiden ayrı olarak kaynakları arasında yer almayan Sa‘îd b. Cübeyr rivâyetlerinin ‘Atâ b. Dînâr aracılığıyla nakledilen yorumla-rıyla karşılaştırmayı hedefledik. Bunu yaparken de Taberî’nin rivâyet tefsirini değil de İbn Ebî Hâtim’in ri-vâyet tefsirini esas aldık. Çalışmamızda Mukâtil b. Süleymân, Sa‘îd b. Cübeyr ve ‘Atâ b. Dînâr hakkında kısaca bilgiler verdik. Bununla beraber bu kişilerin Mukâtil b. Süleymân’la bir bağlantısının bulunup bulun-madığını irdeledik. Çalışmamızda bu kişilerin birbirlerinden habersiz olduklarını gördük. Özellikle doğum, ölüm tarihleri ve yaşadıkları yerleri göz önüne aldığımızda bu üç alimin birbiriyle karşılaşma ihtimalinin dü-şük olduğunu tespit ettik. Bu sebeple biz Mukâtil’in bu kişilerle karşılaşıp Sa‘îd’in tefsirini rivâyet ettiğine değil de ‘Atâ b. Dînâr gibi bu tefsire bir yerde denk gelip tefsirine yerleştirdiğini düşünüyoruz.