Mefkûd ve Mevcut Eserleriyle Resmü'l-Mushaf Literatürü

Abstract

İlk mushaflara ait imla özellikleri öteden beri çokça tartışılan konular arasındadır. Aynı kelimenin muhtelif yerlerde farklı yazılmasıyla lafız ve tilavet birlikteliğinin dışına çıkılmış olmasının bunda etkili olduğu söylenebilir. İlk dönemlerden bu yana resmu’l-mushaf’ın bu özelliklerini konu edinen birçok eser vücuda getirilmiştir. Bu eserlerin kimisi günümüze ulaşmamışken kimisi de mevcut durumdadır. Bu makalede mushaf imlası ile ilgili her biri üzerinde ayrı ayrı çalışmayı hak eden bu eserlerin, özellikleri açısından mümkün ol-dukça analiz ve değerlendirmeye tabi tutulması amaçlanmaktadır. Yine bu kaynaklarda, hicri ikinci asırdan itibaren gelişen, lafza ve tilavete uygun imla ile Hz. Osman mushafları arasındaki yazım farklılıklarını ortaya çıkaran hususların tespit edilmesi, böylece yeni çalışmalara kapı aralaması hedeflenmektedir. Konuya temel oluşturmak amacıyla resmu’l-mushaf kavramı ile ne kastedildiği, resmu’l-mushaf’ın hazif, ziyade, bedel, vasıl-fasıl, hemzenin yazımı, iki kıraat ihtiva eden kelimenin bu kelimelerden biri ile yazılması gibi özellikler hakkında bilgiler vererek makaleye başlanmıştır. Ayrıca resmu’l-mushaf’a ittibanın gerekliliği, resmu’l-mushaf ile ilgili araştırmaların faydaları, resmu’l-mushaf’ın tevkîfî oluşu meseleleri tartışılmıştır. Resmu’l-mushaf’a dair yazılmış eserler incelendiğinde bu eserlerin hicrî ikinci yüzyılda kaleme alındığı, hicrî dördüncü asırdan sonra ise içerik bakımından genişlediği görülmektedir. İbnü’n-Nedîm’in (öl. 385/995) el-Fihrist’te, Ebû Amr ed-Dânî’nin (öl. 444/1053) de el-Mukni‘de, resmu’l-mushaf’a dair eserlere atıfta bulunmaları, bu eserlerin isimlerini zikredip aktarımda bulunmaları, söz konusu mefkûd câmi‘ eserlerin varlığına işaret etmektedir. Sonuçta kayıp halka olarak da isimlendirilebilecek bu durum, sadece mevcut eserlerin değil mevcut eserlerdeki bilgilerden hareketle mefkûd eserlerde varlığı nakledilen bilgilerin de üzerinde çalışma yapmayı gerekli kıldığı gerçeğini ortaya koymaktadır. Bu maksatla makalede tasvîrî bir yöntemle geniş kapsamlı mefkûd ve mevcut eserler ve müellifleri ele alınmıştır. Böylece resmu’l-mushaf literatürünü oluşturan kaynakların bilgilerine yer verilmiştir.