Kur’an’daki Rab ve İlâh Kavramlarının Etimolojik Kökenleri

Abstract

Kur’an’da “Allah” isminden sonra Tanrı için en sık kullanılan iki kavram Rab ve İlâh olarak karşımıza çıkmaktadır. Her iki kavramın etimolojik arka planlarının, Sâmî dil ailesinin üyelerinden birisi olan Arapçadaki anlamlarını kazanmadan ve bu halleriyle Kur’an’da yer almadan çok daha öncesine gittiği tespit edilmektedir. Ayetlerde geçen Rab ve İlâh kavramlarının kavramsal çerçevesini belirlemek için etimolojik kökenlerini tespit etmek önemlidir. Bu kavramları, Kur’an öncesi ve Kur’an’ın nüzul dö-nemindeki kullanımları, değişen manaları, benzerlikleri ve farklılıkları ile birlikte ele almak; Arap toplumu tarafından dil ve kültür bağlamında kullanıldıkları yerleri ve İslam’la Kur’an’da kazandıkları anlamlarıyla karşılaştırmak önemlidir. İlk ortaya çıktıkları zamandan itibaren farklı kullanımları olan, kültürel farklılıklara bağlı olarak zaman içinde değişimlere uğrayan bu iki kelimenin içeriğinin coğrafyanın Tanrı anlayışını da şekillendirmiş olduğu anlaşılmaktadır. Kur’an’da ibadet edilen mâbudu anlatırken nüzul sıralamasında ilk gelen ve sıkça zikredilen ilk kavram olarak Rab, “ilâh, efendi, sahip, Yahudi din adamları, rabbe kulluk edenler, üvey kızlar” gibi farklı anlamlarıyla birlikte Kur’an’da toplamda 94 sûrede, 969 kere geçmektedir. Eski zamanlardan bugüne kullanılagelmiş bir kelime olarak ilâh kavramı ise hem Sâmî dillerde hem de çevresindeki coğrafi bölgelerde El, Elohîm gibi benzerleriyle Tanrı için kullanılan en yaygın kelimedir. Özellikle bir Tanrı için değil, aksine birçok Tanrı için kullanılmış ortak bir kavramdır. İslamiyet’ten önceki Arap toplumu açısından da kelime tapınılan mâbudu tanımlamak amacıyla önemli bir yer tutmaktadır. Kur’an’da toplamda 45 sûrede 125 ayette 144 kere geçmektedir. Etimolojik tahlillerinin çözümlenmesi, Kur’an’da Allah isminden sonra neredeyse her sayfada farklı bir formda da olsa geçen bu iki kavramın Allah’ı nasıl tanımladığını ve Kur’an’ın bu kavramları hangi bağlamlarda kullandığını göstermesi bakımından önemlidir.