Kırgız Kültüründe Kanlı ve Kansız Kurban Geleneği: Tülöö

Abstract

Kırgız Türkçesinde dilek, dilek dileme, adak adama, kurban gibi manalarda kullanılan tülöö kavramı dileklerin gerçekleşmesi, kaza, bela ve hastalıklardan korunmak yahut kurtulmak maksadıyla yapılan ve uygulama esnasında kanlı yahut kansız kurbanlar sunulan geleneğin genel adıdır. Tülööden ortaya çıkan tülöö ötkörüü/berüü kavramlarının yanında benzer işlevleri yerine getirmek amacıyla kan çıgaruu/akıtuu, cıt çıgaruu, kudayı, kuday ötkörüü/kıluu, kuday tamak gibi çeşitli kavramlar da bölgesel hususiyetler bazında kullanılmaktadır. Kırgızlar hastalık, bela, kaza gibi olumsuz hususlardan korunmak yahut huzur, mutluluk, güzellik içerisinde yaşamak amacıyla gerçekleştirmiş oldukları pratiklerin pek çoğunu tülöö kavramı içeri-sinde değerlendirir. Bu bağlamda, Kırgızlar Tanrı’ya birtakım istek ve dileklerini bildirmek, ata ruhlarını anmak ve onların rızasını almak gibi çeşitli amaçlar doğrultusunda tülöö aracılığıyla sevdiklerini, akrabala-rını, dostlarını memnun eder, yemekler yedirirler. Tülöö ve diğer adlandırmalarla mevcut olan pratikler temelinde yapılan ritüeller, genelde mazar adı verilen kutsal yerler yahut çeşitli türbe/kümböz ve yatırlara gidilerek gerçekleştirilir. Makale, Kırgız toplumunda tülöö kavramı ve diğer adlarla anılan pratiklerin kavramsal çerçevesini oluşturmayı, söz konusu geleneğin toplum içerisindeki görünümünü irdelemeyi ve geleneğe dair pratikleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Başka bir deyişle çalışma, tülöö geleneğinin günümüz Kırgız toplumundaki yerini ortaya koyarak yapılan pratiklerin hangi amaçlar doğrultusunda ve ne şekilde gerçekleştirildiğini incelemeyi esas edinmiştir. Bu amaçla, çalışmaya ilişkin veriler matbu kaynaklarda mevcut olan araştırmalar ve geleneğin günümüzdeki uygulanma biçimlerini ortaya koyabilmek amacıyla bölgelerde gerçekleştirilen alan araştırmasına dayalı olarak oluşturulmuştur. Çalışma, doküman analizi ve betimsel yöntemler doğrultusunda elde edilen verilerin tespiti ve tahliline yönelik incelemeler yapılarak ortaya konmuştur. Söz konusu makale Türkiye’de, Kırgızların tülöö geleneğini ve benzeri uygulama adlarını irdeleyen spesifik bir çalışma olması dolayısıyla önem arz etmektedir. Kırgızlarda yaygın olarak gerçek-leştirilen tülöö geleneğinin hem olumsuz durumları ortadan kaldırma hem de önleme olmak üzere iki ana işlev ekseninde görünümü dikkat çekmektedir. İnceleme neticesinde mezkûr pratiklerin atalar kültü, animis-tik düşünce tarzı, kamlık geleneği gibi Türk kültürünün önemli hususiyetlerine dayalı olarak uygulanagelen ritüeller olduğu belirlenmiştir. Geleneğin zaman içerisinde farklı içerikleri bünyesine dâhil ettiği, söz konusu hususun da geleneğin değişim ve dönüşüm süreçlerini geçirerek modern yaşamın koşullarına uyum sağlamış bir şekilde aktarılageldiği görülmüştür. Şüphesiz zikredilen hususta pratiğin çeşitli işlevlere sahip oluşu etkili olmuştur. Zira folklorik yapının kültürel bir değer olarak varlığını sürdürmesi için söz konusu ön şartın gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu minvalde geleneğin insanların üzerinde psikolojik, sosyal, kültürel, dinî vb. pek çok yönden işlevlere sahip olması toplumda uygulama alanı bulmasına sebep olmuştur. Çalışma her ne kadar Kırgızlarda tülöö geleneğinin incelemesine odaklansa da makalenin kanlı yahut kansız kurban geleneğine ilişkin Anadolu’da ve diğer Türk coğrafyalarında yapılacak benzer çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.