Koniunkturalizm epistemiczny, spekulacje i szablony pojęciowe. Kilka wniosków z opowieści o miejskiej „podklasie”

Abstract

W mojej książce The invention of the ‘underclass’ [2022] przedstawiam, odwołując się do „dziejów pojęć” (niem. Begriffsgeschichte) Reinharta Kosellecka oraz socjologii refleksyjnej Pierre’a Bourdieu, mikrohistorię narodzin, upowszechnienia się i zaniku owego uwidocznionego w tytule, podszytego rasizmem demona potocznej wyobraźni (ang. racialized folk devil) dającego o sobie znać na styku badań naukowych, dziennikarstwa i oficjalnej filantropii podporządkowanej polityce. Rzeczona historia pokazuje sposób uprawiania polityki wiedzy dotyczącej grup mieszkańców metropolii, wywłaszczonych i odartych z godności – w związku z nią proponuję trzy pojęcia, które mogą pomóc badaczom w analizowaniu używania i nadużywania innych konstruktów nauk społecznych, przyczyniając się tym samym do zwiększenia dbałości o higienę myśli: „efekt leminga” odnoszący się do znanego fenomenu zachowań stadnych (przykładem szalony pęd ku „diasporze”); „konceptualną bańkę spekulacyjną” (jak w przypadku „kapitalizmu rasowego”) oraz „problematykę szablonową” (ang. turnkey problematics) (jak w przypadku „odpornego miasta” i „miasta kreatywnego”). Ponadto omawiam czynniki sprzyjające rozwojowi koniukturalizmu epistemicznego (ang. epistemic bandwagons), spekulacji oraz szablonów pojęciowych (turnkeys) i wskazuję kryteria tworzenia efektywnych pojęć i koncepcji, biorąc pod uwagę ich aspekt semantyczny (klarowność i neutralność), logiczny (spójność i specyfikę kategorialną) oraz heurystyczny (adekwatność empiryczną i płodność teoretyczną).