Kḫalîl Muṭrân’s Poem al-Mesā

Abstract

Napolyon Bonapart’ın (öl. 1821) 1798 yılında Mısır’a düzenlediği askerî sefer, Arap dünyasında modernleşme adına bir kırılma noktası kabul edilmiştir. Bu işgalle beraber Avrupa ile siyasî ve kültürel temaslar başlamış ve Arap âleminde bilimsel açıdan kalkınma hareketleri başlamıştır. Bu periyotta siyasî gelişmelerle beraber kültürel etkileşim de tesirini göstermiş ve eğitim-öğretim, matbaacılık, basın, tercüme ve telif çalışmaları gibi faaliyetlerin, Arap dünyasında hızlı bir şekilde yayılmasını sağlamıştır. Bu bağlamda Arap edebiyatı, Batı kültürünü içselleştirilmeye girişmiştir. Özellikle edebî faaliyetlerle klasik şiir anlayışı mecrasından sapmış ve modern şiir anlayışı adı altında şekil değiştirmiştir. Bu bağlamda Arap edebiyatında serbest şiiri gündeme getiren Apollo topluluğu gibi bazı ekollerin ortaya çıkması ve bu akımlara öncülük eden şairlerin, şiire; taze bir hüviyet kazandırmaları Arap şiirinin modernleşmesinde büyük bir adım kabul edilmiştir. Arap şiirinde yenilik anlayışına sahip pek çok şair vardır. Bunlardan birisi de Halîl Mutrân’dır. Modern Arap edebiyatının önde gelen isimlerinden Halîl Mutrân, entelektüel kişiliğinin yanı sıra Arap şiirinde nazm ve muhteva açısından reformist açılımlarla tanınan bir şahsiyettir. Klasik şiir algısını ağır bir dille eleştiren Mutrân, şiire; biçim ve şekil gibi özelliklerin dayatılmasının yanlış olduğunu savunmuş ve modern dönemde yazılan her hangi bir kasidede içerik ile konu bütünlüğüne vurgu yapmıştır. Halîl Mutrân’ın çağdaş şiir anlayışında hayatın bütününü ele almak bir esastır. Yani modern Arap şiiri, kadim Arap şiirinin aksine hayatın tamamını yansıtmalıdır. Taklitçilikten uzak durmalı ve insan ruhunun derinliklerinde saklı birtakım sırların ortaya çıkmasına olanak tanımalıdır. Ayrıca şiirde anlam her zaman ön planda tutulmalı ve anlamda yatan gizli mânaların vezin ve kafiyeye feda edilmemesi sağlanmalıdır. Bu nedenle şiirde beyitlerin anlamsal uyumu onun için çok önemlidir. Bu düşüncelere sahip oluşunda yapmış olduğu Avrupa seyahatleri ve bunun neticesinde elde ettiği Batı birikimi etkin rol oynamıştır. Özellikle Fransız edebiyatından etkilenen Mutrân, romantizm akımının Arap dünyasındaki ilk temsilcisi kabul edilmiştir. Batı romantizm akımının öğretilerini benimseyen ve bu ekolün izlerini şiirlerine taşıyan Mutrân, bu ekolü; yazdığı eser ve çevirilerle, gazete ve dergilerde yayımladığı yazılarla Arap dünyasına taşımıştır. Bu olgu, şiirlerinde; özellikle aşk ve ıstırabın iç içe harmanlandığı, çilenin ve sevgiliye serzenişin işlendiği ‘‘el-Mesâ’’ adlı ünlü şiirinde belirgin bir şekilde görülmektedir. Esasen Halîl Mutrân’ın romantizme yönelmesinde birçok sebep sayılabilir. Bu sebepler arasında aşk ve acı en önemli olanlardır. Bu yönelimi benimsemesi kendisinden sonra Mısır ve Şam bölgesi şairlerini özellikle de edebiyat akımları olan Divan grubu ile Apollo topluluğu şairlerini derinden etkilemiştir. Halîl Mutrân’ın romantik şiirleri Arap şairlerine ilham kaynağı olmuş ve şiirleri, onların hayal dünyasında derin izler bırakmıştır. Genel olarak şiirde romantizmle harmanlanmış tabiat tasviri ön plandadır. Dolayısıyla doğayı işleyerek şiirde betimleme oluşturmuştur. Bununla beraber hissi duyguları; mersiyeyi, ilişkileri, kardeşliği ve aşkı ele alan Halîl Mutrân, şiirlerinde siyasi içerikli konulara da değinmiştir. Örneğin Arap milliyetçiliği onun için önemli bir meseledir. Neticede çeşitli temaları eserlerinde ele alan şair, işlenen konuların hayatın içinden seçilmesine önem vermiştir. Bu çalışmada Mutrân’ın kısa biyografisi ele alınmış ve el-Mesâ adlı ünlü şiiri muhtevâ bakımından değerlendirilmiştir. Ayrıca şiirin belâgat yönleri; özellikle isti’âre ve teşbîh tarafı üzerinde durulmuştur. Amacımız farklı açılardan ele alınan el-Mesâ adlı şiirin çevirisini yapıp üslup boyutunu, bazı kelimelerin ve cümlelerin sanatsal yapısını ortaya koymak ve eserdeki duygu yüklü mânaları ilim çevrelerinin dikkatlerine sunmaktır.