Kalenderî Groups During the Foundation Period of the Ottoman State

Büşra Bağci

doi:10.48120/oad.804035

Abstract

Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde birçok tasavvufi fikir hareketleri etkili olmuştur. Cemâleddîn-i Sâvî tarafından usul ve erkânı belirlenen, onun ve halifeleri tarafından müstakil bir tarikat şekline dönüştürülen Kalenderî zümreler de kuruluş sürecinde büyük rol oynamıştır. Kalenderîlik, Orta Asya ve İran’da ortaya çıkmış, XIII. yüzyılda Moğol istilası sonucunda Anadolu topraklarında yayılma imkânı bulmuştur. Moğol istilası sebebiyle Selçukluların bölgedeki hakimiyetinin zayıflamasıyla birlikte, heterodoks gruplar İlhanlı tahakkümünün de etkisiyle Anadolu’daki varlıklarını daha da arttırmışlardır. Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna kadar Anadolu’daki Kalenderîler hakkında bilgi verilerek başladığımız bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde yaşamış, Kalenderî zümrelerin faaliyetleri anlatılmıştır. Kuruluş döneminde yaşamış; Abdal Murad, Doğlu Baba, Postinpûş Baba, Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli), Şücâüddin Veli, Otman Baba ve Koyun Baba’nın yaşamlarına dair genel bir değerlendirmeden sonra kuruluş döneminde halk üzerindeki nüfuzları, devletin kuruluş sürecine etkileri Osmanlı beylerinin gaza ve fetih mücadelelerindeki rolleri ele alınmıştır. Kalenderî zümrelerin Osmanlı kronikleri ve her bir dervişe ait olan menâkıbnâmeler ışığında Osmanlı devletinin kuruluşuna etkileri, Osmanlı sultanları ile ilişkileri, hanedan ailesi ile yakınlıkları ve halk üzerindeki nüfuzuna değinilmiştir. Ayrıca bu Kalenderî zümrelerin, Osmanlı sultanları ile ilişkileri, politikaları, siyasetlerindeki değişim dönem dönem ele alınmıştır.

Highlights

In this study, which we started by giving information about the Kalenderîs in Anatolia, the activities of the Kalenderî groups that lived during the foundation period of the Ottoman State were explained
After a general consideration about the lives of Abdal Murad, Doğlu Baba, Postinpûş Baba, Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli), Şücâüddin Veli, Otman Baba and Koyun Baba lived in the foundation period, their authority on the people during the establishment period, their influence on the establishment process of the state, their role in the gaza and conquest struggles of the Ottoman gentlemen were discussed
In light of the Ottoman chronicles of the Kalenderî groups and menakıbnames belonging to each other dervishes, their influence on the establishment of the Ottoman Empire, their relations with the Ottoman sultans, their closeness with the dynast family and their authority on the people were mentioned

Summary

Kalenderîlik ve Osmanlı’ya Kadar Anadolu’da Kalenderîler

Dünyayı ve dünyevi değerleri umursamayan, içinde yaşadıkları topluma ve bu toplum düzeninin inanç ve geleneklerine karşı çıkan, bunu da kılık kıyafet tutum ve davranışlarıyla gündelik hayatlarına yansıtan sûfilere Kalender denmektedir. Cemâleddin Sâvî’nin ölümünden sonra kendisinin halifelerinden birisi olan Ebû Bekr-i Niksârî 1206 yılında Konya’ya gidip, burada bir zâviye kurarak müridleriyle birlikte meşrebini yaymaya başlamıştır.[10] Ebû Bekr-i Niksârî ve müridleri, Eflâkî tarafından Cavlâkî diye nitelendirilmektedir. Hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmayan Aybek Baba, Babaî çevreleriyle ilişkisi içerisinde olup, 1256 yılından sonra Moğollarla işbirliğinin faydalı olacağına inanan bir kişi olarak bilinmektedir.14Aybek Baba, Anadolu’da yaşadığı dönemde ünlü Selçuklu Veziri Muîneddîn Pervâne Aybek Baba, Mısır’a gittikten sonra “hulûl ve ittihâd’a dair sözler sarf etmiş; bunun üzerine ulemadan oluşan bir heyet tarafından Memlük Sultanı el-Meliku’z-Zahir Baybars’ın huzurunda muhakeme edilmiş ve cezalandırılmıştır.[16] Şeyh, yaşadığı bu olayın sebebi olarak Pervâne Muîneddîn’i suçlamıştır. Bu süreçten sonra Abaka Han’ın câsusu olduğu iddia edilen Aybek Baba, Anadolu’da Pervâne ile Mısır Sultanı Baybars arasında Moğollar’a karşı gizli bir ittifak içerisinde olduklarını İlhan’a bildirmiştir. İlhanlı Sultanı, saygı duyduğu bu şeyhe bir yarlıkla Sultaniye’de yüksekçe türbe yaptırmış ve müridlerine her gün verilmek üzere elli dinar maaş bağlatmıştır.[22]

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Kalenderî Gruplar

Abdal Murad

Doğlu Baba

Şücâüddin Velî

Otman Baba

Koyun Baba