HOBSBAWM’IN “SOSYAL EŞKIYALIK” KAVRAMI: KÖROĞLU VE ROBİN HOOD DESTANLARINA KARŞILAŞTIRMALI BİR YAKLAŞIM

Abstract

Tarihçi Eric J. Hobsbawm bilinen çalışması Eşkıyalar adlı eserinde dünyanın farklı coğrafyalarındaki eşkıyaları örneklendirirken aynı zamanda bu stereotiplerin sınıflandırmasını da yapar. Halihazırdaki çalış-ma Köroğlu ve Robin Hood destanlarını karşılaştırmalı olarak incelerken kuramsal olarak Hobsbawm’ın sosyal eşkıyalık sınıflamasını kendisine temel oluşturmaktadır. Hobsbawm sosyal eşkıyaların dikkat çekile-cek yönüne değinirken “lordun/beyin ve devletin kendilerine suçlu muamelesi yaptığı kanun kaçakları olmaları, fakat köylü toplumları içinde kalmaları ve halklarının onları kahraman olarak görmeleri, adalet savunucuları, adalet adına öç alan savaşçılar saymaları hatta belki de kurtuluş önderleri katına çıkarmaları yani her hâlükârda kendilerine hayranlık duyulası, yardım edilesi ve desteklenesi kişiler olarak davranılma-sı”nı ele alır ve sosyal eşkıyaları (Asil Soyguncu) bu bağlamda tanımlar. Hobsbawn her ne kadar bu kuramının temelinde Robin Hood’u esas almış olsa da onun kuramından yola çıkarak Anadolu ve Türkistan coğrafyasında ortaya çıkan Köroğlu’nu da bir öç alıcı ve sosyal eşkıya tanımı içerisinde değerlendirmek gerekmektedir. Özellikle Anadolu coğrafyasının sosyal ve siyasî şartları göz önünde bulundurulduğunda Köroğlu Türkistan varyantlarına nazaran Hobsbawn’ın kuramına daha yatkın-dır. Bütün bu açılardan baktığımızda Robin Hood ile Köroğlu’nun sosyal eşkıya kavramının belirtilen özellikle-rinin çoğunu taşıdığını görmekteyiz. Asil soyguncu tanımına açıklık kazandırarak eşkıya tipinin köylüler ile olan ilişkisini detaylı bir biçimde inceleyen Hobsbawm, bu asil davranışlı kişinin rolünü imajı açısından dokuz maddeyle tanımlar. Bu dokuz madde ışığında çalışmamızda ele alınan iki destanın yüzyıllar içinde geçirdiği değişimleri ve göndermeleri karşılaştırarak, adı geçen eserlerdeki kahraman/anti kahraman yara-tımın her bir yüzyılda hangi doğrultuda şekillendiği sergilenmektedir. Çalışmanın argümanını ya da özünü oluşturan karşılaştırma sorusu da budur. Çalışmada ele alınan efsanelerin akademik olarak en kabul görmüş olan varyantları ele alınmış ve bu bağlamda hem Köroğlu hem de Robin Hood destanlarındaki değişimlerin nedenleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Hobsbawm, Robin Hood’u “asi soyguncu Robin Hood, en ünlü ve evrensel derecede en çok tutulan eşkıya tipi, pratikte aynı karşılığı olmasa da teoride en yaygın balad ve şarkı kahramanı” olarak tanımlar. Benzer durum Köroğlu destanı için de geçerlidir. Destanın Türkistan’dan başlayarak Anadolu’ya kadar yayılma sürecini göz önünde bulundurursak adalet duygusuyla hareket eden ve insani duygularını yitirmeyen, bulunduğu çevrede sosyal meseleleri ele alarak hakkaniyetli davranmaya çalışan, kötü yöneticilerin adaletsizliğine son vermek isteyen Köroğlu varyantlarını görebiliriz. Ama bu varyantlar içerisinde özellikle Anadolu varyantlarında sosyal sınıflaşma, ayan ve eşrafın zulümleri karşısında Köroğlu’nun zulme başkaldırdığını ve kahraman profili çizdiğini görmek mümkündür. Ayrıca burada Hobsbawm’ın Robin Hood’u “asil soyguncu” olarak nitelemesinin yanında biz de Köroğ-lu’nu, Hobsbawm eserinde değinmemiş olsa bile, onun kategorize ettiği hem “asil soyguncu hem de “öç alıcı” başlıklarının altına dahil edebiliriz.