Çeviri eleştirisine sosyolojik gözle bakmak: Karanlığın Sol Eli

Abstract

Bu çalışmada, Ursula K. Le Guin’in 1969 yılında yayımlanan The Left Hand of Darkness romanının Türkçe çevirisi, Antoine Berman’ın çeviri eleştirisi modeli çerçevesinde, Bourdieucü sosyolojik yaklaşımla ele alınmıştır. Eser, Ümit Altuğ tarafından çevrilmiş ve 1993 yılında Karanlığın Sol Eli başlığı ile Ayrıntı Yayınları tarafından yayımlanmıştır. Çalışmada bu eserin seçilmesinin sebebi, feminist bilimkurgunun ilk örneklerinden olması ve konusuyla dili bakımından Türkçeye çevrilmesinde olası zorlukların bulunmasıdır. Toplumdaki toplumsal cinsiyet algısı dil aracılığıyla kurulur ve yeniden üretilir. Bunun en önemli örneklerinden biri de İngilizcede olduğu gibi bazı dillerde cinsiyetli adılların (he/she/it) bulunmasıdır. Sözkonusu bilimkurgu eseri cinsiyetsiz (androjen) insanların yaşadığı bir gezegende geçmekte ve erkek bir gözlemci tarafından aktarılmaktadır. Toplumsal cinsiyet ve dilin kesişme noktasındaki sorun da burada ortaya çıkar, çünkü Türkçede cinsiyetli adıl yoktur. Bu yüzden eseri Türkçesinden okuyanlar bu eser üzerinden gerçekleştirilen tartışmaları takip edememektedirler. Yayınevi veya çevirmen, dipnot veya önsöz gibi üstmetinsel müdahalelerde bulunmadığı için, erek metinde bu mesele yeterince ön plana çıkamamıştır. Dolayısıyla Berman’ın modeli uyarınca eserin yeniden çevirisinin yapılmasının ve bu çevirinin eserin çok katmanlı yapısı ve yazarın kendine özgü dil ve dünyası göz önünde bulundurularak yapılması gerektiği ortaya çıkmıştır.