Ebû Kâsım Sicilmâsî’nin Belâgat Anlayışı (Belâgat-Mantık İlişkisi Bağlamında)

Abstract

Arap Belâgat tarihinde Aristocu ve Helenistik düşüncenin etkisinde kalarak felsefi retoriği, mantıksal kavram ve yöntemleri merkeze alan ve belâgat ilmini de buna göre kuran bazı dilbilimciler bulunmaktadır. Bunlardan biri de Mağrip belâgat ekolünden Ebü’l-Kâsım es-Sicilmâsî’dir (ö. ?). İşte bu çalışmada Sicilmâsî’nin el-Menzeʿü’l-bedîʿ fî tecnîsi esâlîbi’l-bedîʿ adlı eseri incelenerek belâgat anlayışının ortaya konulması hedeflenmiştir. Eserin tamamının incelenmesi suretiyle yürütülen çalışma ile Sicilmâsî’nin bu eserinde edebi eleştiri ve belâgat anlayışını Aristo mantığı ve felsefesinin etkisinde ortaya koyduğu; bu çerçevede Aristo’nun varlığın yüklemleri şeklinde belirlediği kategorileri model alarak on üst başlık belirlediği, her bir başlığı yüksek cins olarak tanımladığı ve bu cinslerden her birinin altında türlere, bâb ve kısımlara yer verdiği görülmüştür. Müellifin felsefî kategori mantığı ve eserinde izlediği usul ile belâgattaki beyân, meânî ve bedî şeklindeki klasik üçlü tasnif yönteminden ayrıldığı tespit edilmiştir. Her ne kadar Sicilmâsî eserinde Aristo mantığı ve felsefesinin etkisinde kalsa da Aristo ile kategorilerin isimlendirmesi ve bunlarla edebî anlamları kastetmesi hususlarında ayrıştığı, kendine has sistematik ve özgün bir belâgat anlayışına sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.