İbn Ataullah el-İskenderî’nin Velâyet Anlayışı Üzerine Analitik Bir Düşünce

Abstract

Doğum tarihi tam olarak bilinmeyen İbn Atâullah el-İskenderî, Mısır’ın İskenderiye şehrinde dünyaya gelmiş ve 709/1309 tarihinde Kahire’de vefat etmiştir. Tefsir, hadis, fıkıh, mantık, felsefe ve usûl ilimlerinde yetkin olan İbn Atâullah güçlü hitabetiyle öne çıkmış sufî bir şahsiyettir. İskenderî’nin etkileyici üslubu başta el-Hikemü’l-Ataiyye olmak üzere diğer eserlerinde kendisini belli etmektedir. İbnü’l-Müneyyir, el-Eberkûhî, el-Mâzûnî ve ed-Dimyâtî gibi âlimlerden ilim tahsil eden İskenderî, Şazeliyye tarikatının kurucusu Şeyh Hasan eş-Şazelî’nin talebesi Ebü’l-Abbâs el-Mürsî ile tanıştıktan sonra tasavvufa yönelmiştir. Tarikatın üçüncü şahsiyeti kabul edilen İskenderî’nin eserlerinde tasavvufun en derin konularına ilişkin bilgiler etkileyici, coşkun ve ilmî bir üslupla izah edilmektedir. İskenderî tevbe, zühd, sabır, hubb, sıdk, kurb, tevekkül, nefis muhasebesi, rızık, nübüvvet, şeriat-hakikat gibi Kur’anî konuları rivayet ve dirayet tefsir yöntemiyle ve işârî bir üslupla tefsir etmiştir. Aynı yöntem ve üslupla velâyet kavramı üzerinde duran İskenderî nübüvveti velîliğin kaynağı görür. Velâyetin nübüvveti teyit ettiğine ve velîlerin kerametlerinin de nebîlerin mucizelerini desteklediğine inanır. Ona göre Resul-i Ekrem (sav)’in vefatından sonra Allah’a daveti en iyi şekilde yerine getirenler, ilmiyle amel eden, basiret sahibi olan ve ölümden korkmayan velî kullardır. Çeşitli adlarla velâyet türleri üzerinde duran İskenderî, iman velâyetinin iman ve takvayı, îkân velâyetinin ise iman ve tevekkülü içerdiğini düşünür. Yakîn velâyetinin mertebesine ulaşan velî, kendi tevekkül dairesinden çıkıp tam bir teslimiyet ile Hak Teâlâ’ya dayanıp güvenir ve onun yardımına mazhar olur. Velîlerin kerametini caiz ve mümkün gören İskenderî, peygamberlere, velîlere ve salihlere tevessül edilebileceğini savunur. Kerâmeti ortaya çıkaran asıl güç, kuvveti her şeye yeten Allah’ın kudretidir.