Bir Parrhesia Denemesi Olarak Nizamülmülk’ün Siyasetname’si

Abstract

Nizamülmülk’ün Siyasetname’si, İslam siyasal-edebi literatürü bağlamında siyasetname türünün ilk özgün örneklerinden birisini teşkil etmektedir. Siyasetname türünün karakteristik özelliklerini taşıyan Siyasetname genel yapısı itibariyle devlet yönetimiyle ilgili bir eserdir. Batı dillerinde hükümdar aynaları olarak bilinen siyasetname türünün merkezi siyasal aktörü hükümdardır. Bu bakımdan Siyasetname hükümdara devletin yönetimiyle ilgili öğüt verme amacında olan bir metindir. Ancak Siyasetname’nin tarihsel-siyasal bağlamı, eserin yazarının siyasal-kamusal misyon ve gücü dikkate alındığında, bu eser sadece hükümdara öğüt verme suretiyle devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği ya da “olması gereken”in ne olduğu üzerinden bir anlatı sunmaz. Aksine Siyasetname, “olan”ı müşahede etme suretiyle mevcut siyasal-kamusal işleyişe karşı eleştirel bir perspektif yerleşir. Başka bir deyişle Siyasetname, “olan”ın eleştirisinden “olması gereken”e yönelik reform programı ya da bir yol haritası sunmasına rağmen, bu eserin odak noktasını “olan”ın tüm açıklığıyla değerlendirilmesi oluşturur. Bu çalışma bağlamında Siyasetname’nin “olan”a karşı eleştirel söyleminde hakikati dile getirme çabası içerisinde olduğuna yönelik yarattığı izlenim, bu eserin parrhesia kelimesinin kılavuzluğunda okunulması ve değerlendirilmesine neden olmuştur. Fransız filozof Foucault tarafından “sözel ilişki etiği” olarak tanımlanan parrhesia’nın kelime anlamı “her şeyi söylemek”tir. Bu kelime anlamını muğlak bulan Foucault, pratik siyasetteki görev ve rolü nedeniyle parrhesia’nın açık sözlülük, tehlike, ödev ve eleştiri kelimelerini içerisinde barındırdığını ifade eder. Aslında ona göre parrhesia, yukarıda zikredilen kelimeleri bünyesinde taşıma suretiyle hakikati söyleme sanatı anlamına gelir. Bu çalışma, Foucault’nun çözümlemesine dayanan parrhesia kelimesinin kılavuzluğunda Siyasetname’yi kendi tarihsel-siyasal bağlamı içerisinde değerlendirmeyi yöntem olarak belirlemektedir. Çalışmanın konusu, parrhesia kelimesinin kılavuzluğunda Siyasetname’nin eleştirel söylemini ortaya çıkarmaktır. Çalışmanın amacı, hükümdara devlet yönetimiyle ilgili öğüt verme amacıyla kaleme alındığı ifade edilen siyasetname türünün özgün örneklerinden birisi olan Siyasetname’nin bir parrhesia metni olarak değerlendirilmesi gerektiği ortaya koymaktır.