Başkomutanlar: Timurlu Ordusunda Emîrü’l-Ümerâ Ünvanına Giriş

Abstract

Emîrü’l-ümerâ ünvanı tarihte pek çok Türk-İslâm devletinde kullanılmıştır. Selçuklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Safeviler bu devletlerden bazılarıdır. Maverâünnehir’de Semerkant merkezli kurulan Timurlular’da da emîrü’l-ümerâ makamı bulunmaktadır. Timurluların kurucu hükümdarı Timur’dan, son hükümdarları Sultan Hüseyin Baykara’ya kadar emîrü’l-ümerâ ünvanına sahip devlet adamları olmuştur. Timurlu tarihi içerisinde emîrü’l-ümerâ ünvanına sahip olan komutanların gücü, dönemsel olarak değişiklik göstermektedir. Başkomutan (emîrü’l-ümerâ) olan emîrler, hükümdar ile yakın ilişki içerisine girmiştir. Genellikle bu makama güvenilen ve hükümdar ile şahsi ilişkiler kuran emîrler atanmıştır. Ayrıca Timurluların da mensubu oldukları Barlas boyundan, pek çok emîrü’l-ümerâ ünvanlı devlet adamına rastlanılmıştır. Emîrü’l-ümerâ ünvanına sahip komutanlar, hükümdar ile beraber seferlere katılmışlardır. Onlar savaşlarda, bazen sağ kolda, bazen sol kolda bazen de öncü birlik olarak görev almışlardır. Başkomutanların gücü ve etkinliği Timur döneminde belirli bir seviyede olmuştur. Bu kimseler büyük bir meydan savaşını yönetmemiş ve parlak bir zafer kazanmamışlardır. Ancak orduda belirli bir güce ve etkinliğe sahip oldukları kesindir. Timur döneminde, Emîr Cakü Barlas, Emîr Cihanşah Barlas ve Emîr Sultan Pir Ahmed Barlas’ın adı emîrü’l-ümerâ olarak anılır. Emîr Cakü Barlas ve Emîr Cihanşah Barlas aynı zamanda tavacıdır. Emîr Cihanşah Barlas, Emîr Cakü Barlas’ın oğludur. Dolayısıyla Timur döneminde, Barlas boyundan gelen önemli komutanlar vardır. Timur sonrası dönemde emîrü’l-ümerâ olan devlet adamlarının güçlerinin kademeli bir şekilde arttığı görülmektedir. Şahruh döneminde birden fazla emîrü’l-ümerâ vardır. Emîrü’l-ümerâların seçimi daha çok yönetici hanedan ile yakınlığa bağlı olarak değişmiştir. Bu dönemde de Timurluların mensubu oldukları Barlas boyundan emîrü’l-ümerâ makamına atanan kimseler vardır. Ancak hükümdar ile şahsi ilişkileri olan devlet adamlarının daha fazla güç kazandıkları görülmüştür. Timurlularda emîrü’l-ümerâ makamına sahip olan bazı emîrler, aynı zamanda Timurlu ordusundaki mühim bir görev olan tavacıdır. Bu durum onların askerî işlerdeki aktifliğine dair önemli ip uçları vermektedir. Ayrıca emîrü’l-ümerâ makamında bulunan emîrler, sadece orduda değil ekonomik ve idari meselelerde de etkili olmuşlardır. Son olarak Timurlularda emîrü’l-ümerâ ünvanı bazen kalıtsal olarak nesilden nesile aktarılmıştır. Barlas kökenli emîrü’l-ümerâlar bu duruma örnektir. Ancak emîrü’l-ümera ünvanının tamamıyla kalıtsal olduğunu söylemek doğru değildir.