An Evaluation on Quotations of Verses by Some Ottoman Historians

Abstract

Osmanlı döneminde kaleme alınan tarih kaynakları dönemin ekonomik, sosyal, ahlâkî ve dinî yönleri hakkında gerekli bilgileri yansıtır. Bu eserlerde yazıldıkları dönemin toplum ve âlimlerinin dinî anlayışlarını görmek mümkündür. Çünkü bu eserler, tarihî bilgiler aktardıkları gibi dönemlerinin sosyal ve dinî yapılarını da yansıtırlar. Bir kısım Osmanlı tarihçileri olayları anlatırken onları dinî bir dayanakla kuvvetlendirmek için ayet ve hadis kullanırlar. Bu çalışmada, bazı Osmanlı tarihçilerinin eserlerinde nüzul ortamından farklı olarak kullandıkları Kur’an ayetleri ile bazı müfessirlerin bu ayetlere getirdikleri yorumlara yer verilmektedir. Osmanlı tarihçilerinin hayatları incelendiğinde, onların her konuda özellikle din ve tarih konusunda söyleyecek sözleri olduğu görülmektedir. Osmanlı tarihçileri, eserlerinde aktardıkları olaylarda Kur’an ayetlerini ve hadisleri ustaca kullanmışlar ve bazen ayetin tamamını, bazen de bir kısmını almışlardır. Osmanlı tarihçileri, ayetin nüzul ortamında ifade ettiği anlamdan farklı anlamlar ve yorumlar ortaya çıkarmışlar, aynı ayetleri yeri geldiği zaman tekrarlamışlardır. Tarihçiler, olayları aktarırken, önyargılardan uzak durarak objektif bir şekilde aktarmışlardır. Genel olarak müfessirler ayetleri yorumlarken nüzul ortamını göz önünde bulundurmuşlardır. Osmanlı tarihçileri ise, ayetleri olayların akışına göre kullanmışlardır. Bu nedenle bazı ayetlerin nüzul ortamından farklı olarak kullandıkları görülmüştür. Eserlerinde Kur’an ayetlerine yer veren Osmanlı tarihçilerinin telif ettikleri eserleri incelenmiş, nüzul ortamından farklı anlamda kullanılan ayetler tespit edilmiştir. Bu tespit sonucunda vermek istedikleri mesaj ve bazı müfessirlerin aynı ayetle ilgili yorumu karşılaştırılmıştır. Çalışmada Osmanlı tarihçilerinin ayetin geçtiği olayla ilgili metin özlet olarak verilmiş, müfessirlerin ayetle ilgili yorumu ve sonunda bir değerlendirme yapılmıştır.