АЛТЫН ОРДА ТАРИХЫНДАҒЫ ҚАРАКЕСЕК-АЛШЫНДАР

Abstract

Мақалада Алтын Орданың этникалық тарихына қатысты мәселелердің бір қыры қазіргі қазақ халқының Кіші жүз құрамындағы Алты ата Әлім немесе Қаракесек тайпалық бірлестігінің қалыптасуы тарихымен байланысты қарастырылады. Моңғол шапқыншылығы дәуіріндегі Қаракесек рулар бірлестігі немесе қазіргі шежіре дәстүрі бойынша Әлімдер немесе Қаракесек тайпалық бірлестігі (Шекті, Төртқара, Қарасақал, Қаракесек, Шөмекей, Кете) деректерде негізінен Алшын деген жалпы атаумен белгілі. Деректерде «Алшын» атауы «Байұлы» деген атаумен қатар кездесетіндіктен, мақалада Алтын Орда тарихындағы «Алшын» атауы тар мағынасында, яғни Қаракесек тайпалар бірлестігінің синонимі ретінде қолданылды. Алтын Орда тарихындағы Қаракесек-Алшындарың орны мен қалыптасу тарихын анықтау проблемалық және салыстырмалы-тарихи әдістер арқылы жүргізілді. Жазба және ауызша дерек мәліметтері бойынша Қаракесек-Алшындарға қатысты мәліметтер анықталып, салыстырмалы-тарихи әдіс нәтижесінде мақаланың басты тұжырымдары негізделді. Ауызша тарих айту дәстүріне орай батырлар жыры мен қазақ шежірелерінің нұсқаларыжазба дерек мәліметтерімен салыстырмалы түрде қарастырылды. Мақалада Қаракесек-Алшындардың Алтын Орданың қоғамдық-саяси өміріндегі орны мен ықпалы, орналасуы, олардын шыққан тарихи тұлғалар туралы мәселелер талқыланды. Кілт сөздер: Алтын Орда, Каракесек, Алшын, Аңғысын, Алау батыр, этникалық тарих, 92 баулы өзбек тайпалары. The article considers one of the issues related to the ethnic history of the Golden Horde, related to the history of the formation of the tribal association of Alty Ata Alim (six tribes of Alim) or Karakesek as part of the Junior Zhuz of the modern Kazakh people. During the Mongol invasion, the Karakesek tribal association, or according to modern genealogical tradition, the Alimuly or Karakesek tribal association (Shekti, Tortkara, Karasakal, Karakesek, Shomekey, Kete) is known in sources mainly under the common name Alshyn. Since the name "Alshyn" is found in the sources in parallel with the name "Baiuly", in the article about the history of the Golden Horde, the name "Alshyn" was used in a narrow sense, as a synonym for the unification of the Karakesek tribes. The determination of the place and history of the formation of the Karakesek-Alshyns in the history of the Golden Horde was carried out using problematic and comparative historical methods. Based on written and oral sources, information related to the Karakesek-Alshyns was determined, and as a result of the comparative historical method, the main conclusions of the article were substantiated. According to the oral historical tradition, information from written sources was compared with samples of heroic epics and Kazakh geneology. The article considers the place and influence of the Karakesek-Alshyns in the social and political life of the Golden Horde, their location, as well as questions about historical figures who came from these tribes. Keywords: Golden Horde, Karakesek, Alshyn, Angysyn, Alau batyr, ethnic history, 92 Uzbek tribes. В статье рассматривается один из вопросов, касающихся этнической истории Золотой Орды, связанный с историей формирования родового объединения «Алты ата Алим» (шести родов Алим) или Каракесек в составе Младшего жуза современного казахского народа. Во время монгольского нашествия родовое объединение Каракесек, или по современной генеалогической традиции племенное объединение Алимулы или Каракесек (Шекти, Торткара, Карасакал, Каракесек, Шомекей, Кете) известно в источниках в основном под общим названием Алшын. Поскольку в источниках название «Алшын» встречается одновременно с названием «Байулы», то в статье касательно истории Золотой Орды название «Алшын» использовалось в узком смысле, как синоним объединения племен Каракесек. Определение места и истории образования Каракесек-Алшынов в истории Золотой Орды проводилось с помощью проблемного и сравнительно-исторического методов. По письменным и устным источникам были определены сведения, относящиеся к Каракесек-Алшынам, и в результате сравнительно-исторического метода были обоснованы основные выводы статьи. Согласно устной исторической традиции сведения письменных источников были сопоставлены с образцами героических эпосов и казахских шежире. В статье рассмотрено место и влияние Каракесек-Алшынов в общественно- политической жизни Золотой Орды, их расположение, а также вопросы об исторических личностях, происходивших из данных родов. Ключевые слова: Золотая Орда, Каракесек, Алшын, Ангысын, Алау батыр, этническая история, 92 узбекских племени.