Ովքե՞ր են ղեկավարել Մուսա լեռան ինքնապաշտպանական մարտերը

Abstract

Օսմանյան կայսրությունում 1915 թ. Հայոց ցեղասպանության օրերին Իսկանդերուն-Ալեքսանդրեթի սանջակի Մուսա լեռ կոչվող լեռան հարակից հայկական գյուղերը չենթարկվեցին աքսորի հրամանին և բարձրացան Մուսա լեռ, ռազմական դիմադրություն ցույց տվեցին թուրքական կանոնավոր զորքերին և ֆրանսիական նավերով տեղափոխվեցին Եգիպտոս՝ Պորտ Սաիդ: Առաջին աշխարհամարտում Օսմանյան կայսրության պարտությունից հետո Իսկանդերուն-Ալեքսանդրեթի սանջակը հանձնվեց Ֆրանսիային, և Ֆրանսիան Պորտ Սաիդում ապաստանած հայերին վերադարձրեց իրենց բնակավայրերը։ Սույն շրջանից սկսած՝ հայկական կուսակցական շրջանակներում վիճելի է դարձել այն հարցը, թե ովքե՞ր են ղեկավարել ինքնապաշտպանական մարտերը Մուսա լեռան բարձունքում: 1940-ականներին, երբ մուսալեռցիների մի մասը Այնճար բնակավայրը լքեց և տեղափոխվեց Հայաստան, այս ջրբաժանն ավելի խորացավ, քանի որ Խորհրդային Հայաստանում, համաձայն տիրող գաղափարախոսության, ինքնապաշտպանական մարտերի ղեկավարը չէր կարող լինել ՀՅԴ անդամ: Հայաստանում ապաստանած մուսալեռցիների ընկալումների մեջ ամրապնդվեց այդ տեսակետը, մինչդեռ Այնճարի մուսալեռցիները հակառակ համոզմունքն ունեն: Армянские селения у подножья горы Мусалер в санджаке Искендерун-Александрет, не подчинившись приказу об изгнании, поднялись на гору Муса, чтобы оказать вооруженное сопротивление турецким регулярным войскам. На французских кораблях им удалось перебраться в Порт-Саид в Египте. После поражения Османской империи в Первой мировой войне санджак Искендерун-Александрет был передан Франции, которая содействовала возвращению армян, обосновавшихся в Порт-Саиде, в их родные очаги. В связи с этим событиями среди армянских партийных лидеров возник спор о том, кто возглавил оборону Мусалера. В 1940-е годы, когда часть мусалерцев покинула поселок Айнджар и переселилась в Армению, мнения в этом вопросе разделились: для мусалерцев, волею обстоятельств обосновавшихся в Совет-ской Армении, руководителями этих боев являлись лица, не принадлежавшие к партии АРФД, а для ливанских мусалерцев – наоборот. During the Armenian Genocide of 1915, the Armenian villages near Musa Dagh in the sanjak of Iskenderun-Alexandretta of the Ottoman Empire did not comply with the deportation order. Instead, they ascended Musa Dagh and offered military resistance to the Turkish regular army. With the help of French ships, they were able to relocate to Port Said in Egypt. After the defeat of the Ottoman Empire in World War I, the sanjak of Iskenderun-Alexandretta was handed over to France, and France returned the Armenians who had taken refuge in Port Said to their homes. From that time on, the question of who led the defense of Musa Dagh became a contentious issue among the leaders of the Armenian parties. In the 1940s, when some Musa Dagh residents left the village of Anjar and resettled in Armenia, this division deepened. For Soviet Armenia Musa Daghians, members of the ARF could not be acknowledged as the leaders of the self-defense, and for the Lebanon Musa Daghians vice versa.