تحلیلی شناختی از مفهوم سازی «خشم الهی» در حوزه دنیا در قرآن کریم

Abstract

پژوهش حاضر به بررسی شیوۀ مفهوم­ سازی خشم و عذاب الهی در قرآن کریم می­پردازد. به این ­منظور، نخست، آیه‌های دربرگیرندة مفهوم‌های مورد نظر گرد­آوری شدند و سپس از جنبة حوزه­ های مبدأ و نیز مرحله‌ها و سناریوی خشم مورد بررسی قرارگرفتند. هدف از این بررسی، یافتن تناظرهای قابل درک برای انسان در قرآن کریم است. مبنای این تناظر، شیوۀ مفهوم‌سازی خشم و الگوی حاکم بر آن در حالت‌های گوناگون انسانی، مدل کووچش (Kovecses, 1986) است. از یافته‌های این بررسی می­توان به مفهوم ­سازی خشم در قرآن کریم با استفاده از حوزه‌های مبدأ «آتش»، «بلا و خسران»، «حیوان»، «مادۀ خوراکی­ تلخ و گزنده»، «تاریکی و ظلمت» و «فاصله» اشاره نمود که شباهت چشم‌گیری با حوزه‌های مبدأ خشم انسانی دارد. این شباهت­ها با توجه به ماهیت متفاوت خشم در خداوند و بشر، از آن ­جهت اهمیت دارد که سازوکارهای کلام قرآنی را در انتقال پیام الهی به مخاطب بشری نشان می­دهد. به­ بیان دیگر، در راستای بعد هدایت­ گری و اهمیت انتقال پیام الهی به مخاطب انسانی، خداوند از کلامی برای ارتباط با انسان بهره می‌برد که برای گونة بشری ملموس و مأنوس بوده و حقیقت‌های معنوی و واقعیت‌های انتزاعی را با بهره‌گیری از مفاهیم عینی و تجربی به او منتقل می ­نماید تا برای مخاطب خود درک‌پذیرتر باشد. همچنین، با توجه آیه‌ها و مستندات قرآنی الگوی خشم خداوند با سناریوی خشم انسانی تفاوت داشته و مشتمل بر سه مرحلۀ بینش و هدایت، هشدار و اخطار و در مرحلۀ آخر عقاب است.