Bu çalışmada Endonezya’da Kur’an eğitimi, bu eğitimin tarihi süreç içerisinde geçirdiği aşamalar ve günümüzdeki durumu ele alınacaktır. Bununla birlikte gerektiğinde diğer İslam ülkelerinde Kur’an eğitiminin gelişim noktalarına da genel hatları ile değinilecektir. Sadece eğitim kademelerinde değil, Endonezya’da toplumun kültürel ve sosyal yapısının oluşumunda Kur’an tilaveti ve Kur’an okuma yarışmalarının yeri de konu edinilecektir. Çalışmanın bir diğer hedefi olarak İslam toplumlarında ve özellikle Endonezya’da Kur’an eğitimi tecrübesi oryantalist bakış açısından tahlil edilecektir. Tarihi süreç içerisinde meydana gelen uygulamaların siyasi ve sosyal bakış açısından incelenmesi ve Batılı anlayışın değerlendirme tarzının sunulacak olması bu çalışmanın özgün yönünü oluşturacaktır. Kur’an tilaveti ve kıraat ilmi eğitimi tecrübesinin İslam ülkelerinin nüfusu en yoğun olanı üzerinden tahlili ve diğer köklü Kur’an eğitimi tecrübeleri ile mukayesesi bu alana bir katkı sunması açısından önemlidir. Bu çalışmada kaynaklara ulaşma ve değerlendirme yolu takip edilecektir. Konuya dair çalışmaların birbirinden farklı yönleri olduğu ve değerlendirmelerde indi görüşlerin de yer aldığı görülmektedir. Dolayısıyla objektif bir bakış açısına ulaşmak bütün bu incelemeleri görmeyi gerekli kılmaktadır. İslam dünyasındaki diğer tecrübelerin de ele alınıp bütün İslam ülkelerinin kullanabileceği bir Kur’an eğitimi şablonu çıkarmanın mümkün olduğu müşahede edilmektedir. Modern eğitim tarzı, müfredatı, hedefi, öğretici ve talebe kişilik yapısı gibi hususların klasik eğitim tarzı ile çatıştığı iddiasının geçerliliği de sorgulama konusu yapılabilecektir. İslam eğitim geleneği içinde Kur’an’ın doğru telaffuz ile tilaveti ve bunun sonraki nesillere aktarımı çok büyük bir yere sahiptir. Bu okuyuş şekline ulaştıracak kurallar dizesini içeren ilim, tecvid ilmî olarak isimlendirilmiştir. Sahabe zamanından itibaren bu ilmin öğretimi ve aktarımı için farklı metotlar kullanılmış ve değişik kurumlar oluşturulmuştur. Özü ve değişmezleri muhafaza edilerek, İslam ülkelerinin bulundukları coğrafya ve kültüre göre şekillenen bu eğitim, doğal olarak farklı isimlendirmelerle bilinir olmuştur. Bir İslam ülkesi olan Endonezya’da Kur’an eğitimi, başlangıç seviyesinden en üst düzeye kadar, dönemlere göre farklılıklar arz etmiştir. Müslümanların idaresindeki zaman dilimi ile uzun bir süre devam etmiş olan Hollanda sömürgesi altında geçirdiği süre ve nihayetinde bağımsızlığını kazandıktan sonraki dönemde Kur’an eğitiminin yönteminde ve toplumsal konumunda farklılıklar olduğu görülmektedir. İslami idareler altında geleneksel olarak devam edegelen eğitim anlayışının çeşitli gelişimlerle beraber korunduğu görülmektedir. Seküler Batılı anlayışın eğitimde yaygınlaştırılması ile beraber, hem genel anlamı ile İslami hem de özel anlamda Kur’an eğitiminde değişiklikler meydana gelmiştir. Uzun bir süre, geleneksel İslami anlayışı muhafaza eden büyük bir toplum kesiminin laik okullar anlamındaki Batılı eğitim kurumlarına çocuklarını göndermedikleri görülmüştür. XX. yüzyılın başlarından itibaren, özellikle bağımsızlığını kazandıktan sonra, Batılı eğitim metot ve uygulamalarını takip eden seküler eğitim kurumları ile muhafazakâr İslami yaklaşımın bir etkileşim içerisine girdiği müşahede edilmiştir. Bunun sonucunda bu iki farklı anlayışı mezceden bir adaptasyon sürecinin yaşandığı görülmüştür. Eğitim kurumlarındaki bu gelişmelerin yanında bir İslam toplumu olarak Endonezya’da Kur’an’ın ezberlenmesi anlamındaki tahfîz faaliyetleri hız kesmeden devam etmiştir. Toplumun, Kur’an’ın ezberlenmesi ve okunmasına verdiği bu yüksek önem, her dönemde siyasi idareyi elinde bulunduranların bu durumdan istifade etmeye çalışmalarına yol açmıştır. Bunun bir neticesi olarak özellikle çağdaş dönemde, Kur’an tilaveti yarışmalarının yaygınlaştığı görülmüştür. Sadece hayatın her noktasında belirleyici kurallara sahip olmasıyla değil [“tilavet” kelime olarak, “peşinden gidilen, takip edilen, uygulanan” manalarını da muhtevidir], okunması noktasında da Kur’an belirleyici bir unsur olmuştur. Oryantalist yaklaşım, Kur’an eğitimin gelişim aşamaları ve toplumun oluşturucu unsuru olarak bu eğitimin etkisine ayrı bir alan olarak önem vermiştir. Aynı zamanda yarışmalar merkezli Kur’an tilavetinin ihya hareketleri başta olmak üzere İslam ülkelerinde ve özellikle Endonezya’daki İslami hareketlerin oluşum ve gelişimindeki yeri de oryantalistlerin inceleme alanlarındandır. Bu makale, onların bu hassasiyetlerine dair bir tahlili de sunmaktadır.
Read full abstract