ZİYARET FENOMENİ BAĞLAMINDA KOLEKTİF EĞLENCE KÜLTÜRÜ: ZÊW

Abstract

Antropolojik çalışmalardan etnografya, toplumsal pratikleri, üretildikleri toplumsal bağlam açısından betimlemek ve analiz etmek için tanıdığı imkan açısından önemlidir. Bu çalışmada, bölgede şenlik veya festival olarak değerlendirebileceğimiz zêw etkinliğinin grup dayanışması ve bütünleşmenin inşasındaki rolü ve işlevine değinmektedir. Aynı zamanda zêwin sosyo-kültürel açıdan anlamı ve toplumsal bazda ürettikleri açısından ele alınmıştır. Güneydoğu Anadolu’da yer alan Turabdin bölgesi birçok dil, din ve kültürel yapı içeren kadim ve kutsal bir bölgedir. Araştırmamızda bölgede yer alan türbeler çevresinde gerçekleşen şenlikler ele alınacaktır. Halk dindarlığının bir uzantısı olarak görebileceğimiz ziyaret fenomeni çevresinde hem kutsal ile manevi bir bağlantı hem de toplumsal düzlemde nispeten kolektif eğlence kültürüne işaret eden ritüeller yapılmaktadır. Zêw olarak anılan bu etkinliklerde ataları anma, manevi tatmin, dua, adak adama ve dilek dileme gibi kutsal bir takım ritüeller gerçekleştirilir. Çalışmada farklı tarihlerde ve farklı yerlerde yapılabilen zêw şenliklerinin en meşhurlarından olan Seyyid Bilal ve Şeyh Hasan Zêw’leri ele alınacaktır. Kelime anlamı olarak zêw “karnaval, şenlik, festival” gibi bir anlamların daha kapsayıcı olduğu görülmektedir. Bunlara ek olarak zêw sırasında geçiş ritüellerini andıran bölgede yaygın olarak gerçekleştiren potlacı andıran ziyafetler düzenlenmektedir. Türk toplumunda bulunan bu geleneklerin bölgede devam ettirildiğini görülmektedir. Güneydoğu Anadolu’da, Cuma namazı, yağmur duası gibi topluca yapılan dini ayinler, dayanışmayı arttıran unsurlardır. Bölgede sosyal bütünleşme ve dayanışma açısından en büyük işlevlerden birisini de ‘zêw şenlikleri’ görmektedir. Bu zêwler dayanışmanın, bütünlüğün ve birliğin tahsis edilmesi ve toplum tarafından üretilmesi için önemli etkinliklerdir. İnsanların bulundukları yerlerden ata topraklarına gelerek onların kabirleri etrafında -birlik ve beraberlik içerisinde- şenlikler düzenleyip ziyafetler vermeleri, farklı aşiretlerin ve köylerin çatışma olmaksızın bir arada oldukları bu etkinlik, sosyal bütünleşme ve dayanışma açısından toplumda önemli bir takım işlevlere sahiptir. Zêw sırasında, bölgenin yerel kültürü ile şekillenen eğlence biçimleri olan cirit oyunu, mıtırpların çalgı çengisi ve kilometrelerce uzanan halay kültürü de aynı mekanda senkretik bir nitelik sergilemektedir. Zamanla seküler eğlence biçimleri olarak görülen bu uygulamaların kaldırılmaya çalışılması modern toplumda ‘halk dindarlığı’ ile ‘kurumsal dindarlık’ arasındaki gerilimi göstermektedir. Çalışmada bu iki uçta yer alan dikatomik yapı din ve toplumsal bazda değerlendirilecektir. Bu çerçevede zêw şenliğinin örf ve adetlerinin toplumsal işlevleri ortaya konularak incelenecektir. .Bölgede zêwlerin ekonomik, politik, sosyo-psikolojik, kültürel ve tarihsel işlevleri ortaya konulmuştur. Bu bağlamda 20 katılımcı ile derinlemesine mülakat yapılarak verilerin analizi yapılmıştır. Zêw ritüel, sembol, inanma ve yaptırımları üzerinden elde edilen veriler ile ortaya konulacaktır.