Zmiany cywilizacyjne w województwie opolskim w latach 1950–2015

Abstract

W artykule scharakteryzowano procesy demograficzne, społeczno-kulturowe, gospodarcze i przestrzenne zachodzące na obszarze współczesnego woj. opolskiego w okresie powojennym, koncentrując się na zagadnieniach związanych z przekształceniami struktur ludnościowych. Podjęto próbę wskazania przyczyn zmian ludnościowych oraz dokonano oceny ich skutków dla funkcjonowania układu regionalnego powiązanego z Opolem. Założono, że procesy ludnościowe, a w szczególności migracje, są odzwierciedleniem zmian społecznych i gospodarczych, które mają charakter zmiany cywilizacyjnej wówczas, gdy ich skutkiem są nowe, odmienne od wyjściowych struktury społeczne. Również w regionalnych układach historycznego Śląska można zidentyfikować tego typu procesy skutkujące nowymi strukturami ludnościowymi. „Zmiana cywilizacyjna” oznacza tu takie przekształcenia w strukturach ludnościowych i w zachowaniach demograficznych mieszkańców, które prowadzą do ukształtowania się nowego typu regionalnej społeczności. Można je rozumieć jako proces historyczny, który w każdym z regionów (w tym w woj. opolskim) przebiega nieco inaczej. Wykazano, że przekształcenia ludnościowe, społeczno-kulturowe, gospodarcze i polityczne zachodzące w woj. opolskim pod wpływem głównie permanentnego odpływu migracyjnego są systematyczne i trwałe oraz na tyle głębokie, że uzasadnione jest nazwanie go regionem migracyjnym. W skali woj. opolskiego preferencje migracyjne mieszkańców nie nawiązują już wyłącznie do tradycyjnego podziału dychotomicznego na wschodnią – emigracyjną i zachodnią – „zasiedziałą” część, ale w coraz większym stopniu oddają współczesne zróżnicowania społeczno-gospodarcze, w których nie tylko trwały odpływ za granicę, ale przede wszystkim przepływy wahadłowe nabierają istotnego znaczenia, jako uwarunkowanie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu.