Z problematyki retrybutywnej oraz utylitarnej sprawiedliwości karania

Agnieszka Kania

doi:10.14746/rpeis.2018.80.2.7

Abstract

Niniejszy artykuł poświęcono wybranym problemom retrybutywnej oraz utylitarnej idei sprawiedliwego karania. Zwrócono w nim uwagę na tradycyjne kontrowersje związane z filozficzno-prawnym objaśnieniem wspomnianej sprawiedliwości, które również znajdują swoje wymowne odzwierciedlenie na płaszczyźnie odpowiedzialności karnej. Przeprowadzone analizy utwierdzają w przekonaniu, że próba zdefiniowania sprawiedliwości (także sprawiedliwości karania) stanowi jedno z najbardziej intrygujących wyzwań współczesności. Dostrzeżone wątpliwości w ramach retrybutywnej oraz utylitarnej idei karania nie dostarczają przy tym jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, w jakie komponenty powinien zostać wyposażony „ideał kary”, uosabiany przez karę sprawiedliwą. Stąd też pojawia się pytanie, czy dążenie do objaśnienia, czym w istocie jest kara sprawiedliwa, powinno opierać się na wymienionych koncepcjach, czy też bardziej oczekiwane byłoby poszukiwanie nowych koncepcji, które mogłyby uzyskać akceptację ze strony współczesnej, sprawiedliwościowej myśli penalnej.

Highlights

This article is devoted to selected problems of a retributive and utilitarian idea of just punishment
It draws attention to the traditional controversies related to the philosophical and legal explanations of the aforementioned justice, which are eloquently reflected in the field of criminal liability
The doubts identified within the retributive and utilitarian idea of punishment do not provide a clear answer to the question of what components should be attached to the ‘ideal punishment’ identified with a just penalty

Summary

WPROWADZENIE

Rozpoznanie istoty sprawiedliwości wzbudza liczne kontrowersje interpretacyjne[1]. Nie bez racji podkreśla się więc w piśmiennictwie, że trudno byłoby w istocie wypracować jednoznaczne oraz uniwersalne wyjaśnienie, czym de facto jest sprawiedliwość i na czym polega stosowanie się do jej wymagań[2]. Ponadto dla definicyjnych rozważań poświęconych objaśnieniu „sprawiedliwości” znamienne okazało się również filozoficzne przeświadczenie Gustava Radbrucha, argumentującego, że ideą prawa nie powinno pozostawać nic innego, niż sprawiedliwość[15]. Jurydyczne tło sprawiedliwości sugerowałoby tym samym, że sprawiedliwość należy łączyć czy wręcz utożsamić z prawem – z nadaną mu treścią, jak również z kwestią jego przestrzegania bądź nierespektowania[20]. Z kolei do elementów konstruujących sytuację pierwotną autor ten zaliczył: zasłonę niewiedzy (partnerzy umowy społecznej nie wiedzieli bowiem o swoim miejscu w społeczeństwie, pozycji ani statusie), osoby hipotetyczne (które znamionowało posiadanie ogólnej wiedzy, racjonalność, plany życiowe, wolność) oraz otoczenie sprawiedliwości (warunki życiowe, z których wynika, że współpraca międzyludzka jest możliwa i konieczna); krytycznie o założeniach wymienionej teorii – O. Nie zaprzeczając doniosłości wysuwanej w literaturze tezie, akcentującej związek prawa ze sprawiedliwością, trzeba bowiem stwierdzić, że nie każde prawo jest zdolne do realizacji sprawiedliwości. Dostrzegając relewantność tego zadania nie sposób byłoby jednak rozproszyć podejrzeń, iż próba konstruowania ścisłych, podręcznikowych definicji sprawiedliwości jest nie tylko skazana na niepowodzenie, lecz także raziłaby swoją arbitralnością[24]

RETRYBUTYWNE ORAZ UTYLITARNE UJĘCIE SPRAWIEDLIWOŚCI KARANIA

UWAGI KOŃCOWE

Summary