Ubeydullah b. Abdülganî’nin en-Nûrü’l-bâdî fî ahkâmi’l-arâzî Adlı Risâlesinin Tahkikli Neşri

Abstract

Bu makale, XVIII. yüzyıl Osmanlı dönemi Mısır’ında yaşamış bir Hanefî hukukçusu olan Ubeydullah b. Abdülganî’nin (ö. 1211/1796’dan sonra) en-Nûrü’l-bâdî fî ahkâmi’l-arâzî adlı risalesinin tahkikli neşrinden oluşmaktadır. Klasik Osmanlı toprak rejiminde yer alan öşür, haraç ve mîrî toprakların tanımı ve hükümlerini konu edinen eser, esas itibariyle şu iki problemi tartışmaktadır: Anadolu, Mısır ve Bilâdüşşam topraklarının hukukî statüsü ve sultan, sipahi ve çiftçilerin mîrî topraklar üzerindeki haklarının doğası. Risale, ağırlıklı olarak Mısır ve Bilâdüşşam kökenli müteahhir dönem Hanefî hukukçularının konuya ilişkin görüşleri ile şeyhülislam fetvaları ve Osmanlı kanunlarının bir derlemesi niteliğindedir. Bu derleme, Osmanlı-Arap coğrafyasında yaşayan ve muhtemelen Arap asıllı olan bir Hanefî hukukçusunun şeyhülislam fetvalarına ve Osmanlı kanunlarına duyduğu ilgiyi göstermesi bakımından özel bir öneme sahiptir. Zira söz konusu coğrafyanın uleması tarafından toprak hukuku alanında yazılmış bu türden başka bir eserin varlığı bilinmemektedir. Risale, bu açıdan değerli olmakla birlikte çeşitli hatalar içermektedir. Bu hatalar, çalışmanın dirâse kısmında “fetva ve kanunların Arapça’ya yanlış tercüme edilmesi”, “fetvaların yanlış şahıslara nispet edilmesi”, “metinde çelişkili hükümlere yer verilmesi” ve “kanunlara aykırı fetvaların zikredilmesi” şeklinde türlerine göre gruplandırılarak örnekler üzerinden ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve ayrıca tahkikli metinde dipnotlarda tashih edilmiştir.